Προσφάτως εκδόθηκε ένα πολύ σπουδαίο ιστορικό μυθιστόρημα με τον τίτλο «Χαλαμονή» (= χαλασμός, καταστροφή), το οποίο συνέγραψε ο Αντώνης Παυλίδης, φίλος και συνάδελφος, ο οποίος έχει στενούς συγγενικούς δεσμούς με τα Τρίκαλα.
Δάσκαλος με όλη τη σημασία της λέξεως αλλά και σπουδαίος μελετητής της ιστορίας του Ποντιακού και του Μικρασιατικού Ελληνισμού, δίνει το παρόν σε συνέδρια και ημερίδες, αλλά και σε άλλες εκδηλώσεις, όπου αγωνίζεται για την ανάδειξη της ιστορικής μας μνήμης, η οποία είναι ο μεγαλύτερος θησαυρός που διαθέτουμε και τον οποίο πρέπει να διατηρήσουμε.
Ο Αντώνης Παυλίδης, γνωστός ως ιστορικός ερευνητής, τώρα με το νέο βιβλίο του «Χαλαμονή» εμφανίζεται και ως ένας προικισμένος λογοτέχνης.
Το ιστορικό αυτό μυθιστόρημά του είναι ένα πολυσέλιδο έργο τετρακοσίων σελίδων με γλωσσάρι και χάρτες, στο οποίο παρουσιάζεται το χρονικό της αναπτύξεως αλλά και της καταστροφής του Ποντιακού Ελληνισμού.
Η μυθιστορηματική εξιστόρηση της μακραίωνης πορείας των Ελλήνων του Πόντου, από την εποχή των Κομνηνών έως τις αρχές του 20ού αιώνα, αλλά και η επίσκεψη αργότερα κάποιων από τους διασωθέντες στις αλησμόνητες πατρίδες, φανερώνει την βαθιά ιστορική γνώση του Συγγραφέα, την οποία έχει αποκτήσει με πολύχρονη και επίπονη μελέτη στα αρχεία και στην βιβλιογραφία της ποντιακής ιστορίας, στην προσωπική του εμπειρία από τις επισκέψεις – προσκυνήματα που πραγματοποίησε ο ίδιος στους τόπους για τους οποίους με τόση αγάπη μιλάει στο έργο του, αλλά και στην λογοτεχνική του ικανότητα.
Το αποτέλεσμα είναι ένα συναρπαστικό κείμενο, όπου η μυθοπλασία στηρίζεται σε πραγματικά γεγονότα, σε αυθεντικές μαρτυρίες και συγκλονίζει με την ζωντάνια και την αλήθεια της τον αναγνώστη. Ο πλούτος των λέξεων και των εκφράσεων, που χρησιμοποιεί, δείχνουν την άριστη γνώση και χρήση της ελληνικής γλώσσας.
Η πλοκή του μυθιστορήματος καλύπτει μια μεγάλη χρονική περίοδο, από το 1875 έως σήμερα. Οι διάφορες ιστορίες διαδραματίζονται κατά τα έτη 1875 (κεφ. 4, 9, 11, 14, 17, 21), 1905 (κεφ. 3), 1917 (κεφ. 8, 12), 1954 (κεφ. 6), 1957 (κεφ. 10, 15, 18, 22), 1966 (κεφ. 19), 1995 (κεφ. 1, 5, 25), 2000 (κεφ. 2, 7, 13, 16, 20, 23), 2016 (κεφ. 24) και 2017 (κεφ. 26, τελευταίο).
Από τις τέσσερις κυριότερες ιστορικές αναφορές, η πρώτη εκτυλίσσεται κατά την περίοδο της οικονομικής και πνευματικής ακμής του Ελληνισμού του Πόντου, ήτοι κατά το τελευταίο τέταρτο του 19ου και τις αρχές του 20ού αιώνα (1875 και 1905). Εδώ έχουμε την ιστορία του νεαρού Χρήστου Παπαδόπουλου, που επρόκειτο να γίνει πλούσιος έμπορος με επιρροή και αναγνώριση στην πατρίδα του, ένα χωριό δίπλα στη Σαμψούντα.
Ο νεαρός, τότε, Χρήστος ξεκινώντας με πλοίο από την Κωνσταντινούπολη συνοδεύει τον πατέρα του Λάζο σε μια προσκυνηματική επίσκεψη στην ιστορική πατρίδα της οικογένειας, το εμβληματικό Σταυρί των Κρυπτοχριστιανών και της παράδοσης, στις κορφές των βουνών της ποντιακής ενδοχώρας.
Από τη Σαμψούντα πηγαίνουν στην Τραπεζούντα και από εκεί με το καραβάνι που πήγαινε στην Βαγδάτη συνεχίζουν στα ενδότερα. Εκεί βρίσκουν τους συγγενείς τους και μαθαίνουν την ιστορία της περιοχής αλλά και των προγόνων τους. Μαζί τους ανακαλύπτουν κρυμμένα κειμήλια ανεκτίμητης αξίας από τον ναό του Αγίου Ευγενίου της Τραπεζούντας, που διέσωσαν οι πρόγονοί τους κατά την άλωση από τους Τούρκους της ιστορικής πρωτεύουσας του Πόντου το 1461.
Η δεύτερη ιστορία διαδραματίζεται στο τέλος της δεύτερης δεκαετίας του 20ού αιώνα (1917), όπου έχουμε τους συστηματικούς διωγμούς και την «Χαλαμονή» των Ελλήνων του Πόντου και της Μ. Ασίας γενικότερα από τους φανατικούς Νεότουρκους, την γνωστή γενοκτονία. Από την γενοκτονία σώθηκε εκ θαύματος ο εγγονός του Χρήστου, που έχει και το όνομά του.
Αυτός μετά από πολλές περιπέτειες και βάσανα, φτάνει πρόσφυγας στην Ελλάδα και εγκαθίσταται στα Μελίσσια Αττικής, όπου δημιουργεί οικογένεια. Αυτός ο εγγονός, ο πενηντάρης πια πρόσφυγας Χρήστος, αποφασίζει στην δεκαετία του 1950 να επισκεφτεί την πατρίδα του στον Πόντο και να αναζητήσει τον κρυμμένο θησαυρό, για τον οποίο του είχε μιλήσει ο παππούς του.
Εκεί συναντά παλιούς φίλους και γνωστούς της οικογένειας και, με παράξενο τρόπο, ένα σημαντικό πρόσωπο στην όλη μυθοπλασία! Στα κεφάλαια, όπου γίνεται η σχετική αφήγηση, βλέπουμε να εκτυλίσσεται όλη η ιστορία του Ελληνισμού του Πόντου μ’ έναν τρόπο συναρπαστικό και συγχρόνως εύληπτο.
Στο τρίτο βασικό επίπεδο, από το οποίο ξεκινά και τελειώνει το μυθιστόρημα, την σημερινή εποχή, έχουμε τον αγώνα του Λάζου, του εγγονού του δεύτερου Χρήστου, ο οποίος διεκδικεί, προσφεύγοντας στην τουρκική και την διεθνή Δικαιοσύνη, την πατρογονική περιουσία που χάθηκε και λεηλατήθηκε παράνομα στην «Χαλαμονή».
Η ιστορία με τον σύγχρονό μας εγγονό του ήρωα της πρώτης φάσης έχει σχέση με πραγματικά γεγονότα, που δίνονται με μυθιστορηματικό τρόπο. Το ταξίδι του εγγονού Λάζου στη σύγχρονη Κωνσταντινούπολη για να βρει τους, απαραίτητους για τη διεκδίκησή της, τίτλους ιδιοκτησίας, δίνει την ευκαιρία στον συγγραφέα να παραθέσει σημαντικές, άγνωστες εν πολλοίς όψεις της σύγχρονης τουρκικής κοινωνίας (η εσωτερική μετανάστευση από τις περιφέρειες της Ανατολικής Τουρκίας προς την Κωνσταντινούπολη και οι συνέπειές της, του ρόλου των Γκρίζων Λύκων, η θέση της θρησκευτικής /εθνικής μειονότητας των Αλεβήδων και πολλά άλλα).
Ιδιαίτερη αξία έχει η παράθεση της πορείας της Ελληνικής μειονότητας της Κωνσταντινουπόλεως από το 1922 μέχρι τις μέρες μας, την οποία ο Συγγραφέας είχε την δυνατότητα να μελετήσει και να γνωρίσει καλά, όταν για τρία χρόνια είχε υπηρετήσει με απόσπαση στο εκεί Ελληνικό Προξενείο ως υπεύθυνος της εκπαίδευσης των Ομογενών.
Εδώ, σ’ αυτό το ταξίδι αυτογνωσίας, ο Αντώνης Παυλίδης βρίσκει την ευκαιρία να παρουσιάσει με ευρηματικό τρόπο και άλλες μικροϊστορίες, που, συνθέτοντας το πολύχρωμο μωσαϊκό της οθωμανικής αυτοκρατορίας, φτάνουν μέχρι τις μέρες μας: Την πορεία των Αρμενίων και των Ασσυρίων, των Αιγυπτιωτών Ελλήνων και των Βαλαάδων ελληνογλώσσων Μουσουλμάνων της Δυτικής Μακεδονίας, οι οποίοι, παρά την επιθυμία τους, εκπατρίστηκαν στην Τουρκία.
Μέσα από την ζωή και τις περιπέτειες των τριών ηρώων του, του προπάππου και του παππού Χρήστου και του εγγονού Λάζου Παπαδόπουλου, οι οποίοι διατηρούν τους ισχυρούς δεσμούς της οικογένειάς τους έως σήμερα, ενώ ψάχνουν και τις ρίζες της που φτάνουν πολύ παλιά, παρουσιάζεται σε μας η ζωή, οι παραδόσεις, τα δημιουργήματά τους, υλικά και πνευματικά, αλλά και ο διωγμός τους, η καταστροφή, η Χαλαμονή του Ποντιακού Ελληνισμού, όπως λέει ο τίτλος του βιβλίου.
Διαπιστώνουμε εύκολα ότι η προσωπική ιστορία των ηρώων του μυθιστορήματος του Αντ. Παυλίδη είναι η αφορμή για να παρουσιαστεί μπροστά στα έκθαμβα μάτια μας η ιστορία του Ποντιακού Ελληνισμού από την εποχή των Μυρίων του Ξενοφώντα, οι οποίοι ανέκραξαν με ενθουσιασμό την πασίγνωστη κραυγή «θάλαττα, θάλαττα», όταν από την κορυφή του όρους Θήχης αντίκρισαν την θάλασσα που θα έφερνε την σωτηρία τους, μέχρι την εποχή της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας και τους τελευταίους βασιλείς της, τους Μεγαλοκομνηνούς της Τραπεζούντας, αλλά και έως τα χρόνια των Οθωμανών σουλτάνων, όταν από τον Πόντο περνούσαν τα μεγάλα καραβάνια που μετέφεραν διάφορα προϊόντα, ανθρώπους αλλά και ιδέες από την Ανατολή στην Δύση και αντιστρόφως.
Φυσικά μέσα από τις σελίδες του βιβλίου εξιστορείται ο βίαιος ξεριζωμός των Ελλήνων από τις πανάρχαιες εστίες τους. Δίνεται ασφαλώς η ζωή των κατοίκων, Ελλήνων και άλλων, οι ντοπιολαλιές τους, οι καλλιέργειές τους, οι παραδοσιακές συνταγές τους, τα τραγούδια και οι χοροί,
Στο βιβλίο αυτό, παρά τον τίτλο του (Χαλαμονή), που δεν αναφέρεται μόνο στην γενοκτονία των Ελλήνων του Πόντου και στα όσα οδυνηρά πέρασαν, δεν θα συναντήσουμε οργή και μίσος για τους αντιπάλους. Απεναντίας θα βρούμε ανθρωπιστικά μηνύματα και επισήμανση των θετικών πλευρών των ανθρωπίνων σχέσεων.
Η καταστροφή της αρμονικής συμβιώσεως των χριστιανικών και μουσουλμανικών κοινοτήτων αποδίδεται στους Νεότουρκους και στον φανατισμό του καθεστώτος τους. Επισημαίνεται ακόμα ότι και σήμερα στην Τουρκία ασκείται προπαγάνδα από πληρωμένους κονδυλοφόρους, οι οποίοι επιχειρούν να ενσπείρουν καχυποψία στον τουρκικό λαό εις βάρος των Ελλήνων.
Στο εν λόγω βιβλίο (ιστορικό μυθιστόρημα) βλέπουμε τα επιστημονικά ιστορικά στοιχεία και γεγονότα, που παραθέτει, να ζωντανεύονται από την λογοτεχνία, να παίρνουν πνοή και να δημιουργούν στον αναγνώστη αισθήματα χαράς, λύπης, πόνου, ελπίδας και σπαραγμού, όπως τα έζησαν οι ήρωες αλλά και οι απλοί άνθρωποι που δρουν στο μυθιστόρημα.
Η δικαστική διεκδίκηση από τον Λάζο Παπαδόπουλο της προγονικής περιουσίας που άρπαξαν οι Νεότουρκοι από τους εκτελεσθέντες ή διωγμένους από τις εστίες τους Έλληνες του Πόντου, με την οποία τελειώνει το μυθιστόρημα, αφήνει στον αναγνώστη ανοιχτή την προσδοκία ότι κάποτε θα απονεμηθεί δικαιοσύνη και τα αθώα θύματα των διωγμών θα βρουν το δίκιο τους.
Η «Χαλαμονή» είναι πράγματι, και χωρίς υπερβολή, ένα εξαιρετικό ιστορικό μυθιστόρημα, όπου η μνήμη συναντά την πραγματικότητα, οι συναρπαστικές περιγραφές ζωντανεύουν τις εικόνες των υπέροχων τοπίων, αλλά συγχρόνως με την σκληρότητα των ανθρώπων παρουσιάζεται και η καλοσύνη τους. Με το βιβλίο του αυτό ο Αντώνης Παυλίδης προσφέρει ένα υπέροχο δώρο προς τον Ελληνισμό.
Αξίζει να διαβαστεί από κάθε Έλληνα και Ελληνίδα.
ΘΕΟΔΩΡΟΣ Α. ΝΗΜΑΣ
Αφήστε το σχόλιό σας