​Νίκος Κωνσταντάρας: Ο λαϊκισμός ως τακτική, όχι ιδεολογία

   Η είσοδος προσφύγων και μεταναστών έχει μειωθεί σε σημαντικό βαθμό από το αποκορύφωμά της το 2015, όταν περίπου 1,3 εκατ. υπέβαλε αιτήσεις ασύλου στην Ε.Ε. Ο αριθμός αφίξεων, όμως, παραμένει υψηλός και το ζήτημα επηρεάζει την πολιτική και συχνά προβάλλεται ως κύρια αφορμή για την άνοδο ακραίων δεξιών ομάδων. Η αντίληψη αυτή υιοθετεί το επιχείρημα αυτών που προβάλλουν τη μετανάστευση για να πετύχουν δικούς τους σκοπούς. Κύριος στόχος τους είναι να αποκτήσουν τέτοια επιρροή ώστε και εάν οι ίδιοι δεν κατακτήσουν την εξουσία, να καθορίζουν την ημερήσια διάταξη της πολιτικής. Η αντιμετώπιση ακραίων ομάδων απαιτεί λύσεις σε όλο το φάσμα προβλημάτων που τις τρέφει, όχι μόνο αυτών που οι ίδιες προβάλλουν.

   Σε πρόσφατη συνέντευξη στον Guardian, η Χίλαρι Κλίντον φάνηκε να αγνοεί την πολυπλοκότητα του θέματος. «Η Ευρώπη πρέπει να ελέγξει τη μετανάστευση, επειδή αυτό είναι το θέμα που άναψε τη φλόγα», είπε, αναφερόμενη στον λαϊκισμό. «Θαυμάζω τις πολύ γενναιόδωρες και συμπονετικές συμπεριφορές κάποιων ηγετών, όπως η Αγκελα Μέρκελ, αλλά νομίζω ότι δικαιούται κανείς να πει ότι η Ευρώπη έχει κάνει ό,τι ήταν να κάνει και πρέπει να εκπέμψει ένα ξεκάθαρο μήνυμα – “δεν θα μπορέσουμε να συνεχίσουμε να προσφέρουμε άσυλο και στήριξη” – επειδή εάν δεν αντιμετωπίσουμε το ζήτημα της μετανάστευσης, θα συνεχίσει να ταράζει το πολιτικό σώμα».

   Παρόμοιο σχόλιο έκανε σύνεδρος στο Athens Democracy Forum τον Σεπτέμβριο, ο οποίος πρότεινε μια «στρατηγική παύση» στη μετανάστευση. «Τότε, η πολιτική συζήτηση θα μετατοπιστεί προς το Κέντρο, εκεί που θέλετε να βρίσκεται», είπε ο Κίσορ Μαμπουμπάνι, πρώην πρεσβευτής της Σιγκαπούρης στον ΟΗΕ και πανεπιστημιακός. Αλλιώς, πρόσθεσε, «θα καταντήσετε με μη φιλελεύθερα καθεστώτα λόγω φιλελεύθερων αρχών».

   Ασφαλώς οι Ευρωπαίοι ηγέτες θέλουν να ελέγξουν την εισροή ανθρώπων. Αυτός ήταν και ο λόγος της συμφωνίας με την Τουρκία το 2016. Τι συμβαίνει, όμως, όταν οι άνθρωποι συνεχίσουν να έρχονται; Το 2017 πέρασαν 204.718 πρόσφυγες στην Ε.Ε., εκ των οποίων 42.305 από την Τουρκία προς στην Ελλάδα, σύμφωνα με το πρόγραμμα ESPON της Ε.Ε.

   Ελάχιστοι επιστρέφουν στην Τουρκία. Πέρα από τη συμφωνία, πέρα από την προσπάθεια φύλαξης των συνόρων, δεν είναι πολλά που μια χώρα-μέλος της Ε.Ε. μπορεί να κάνει για να εμποδίσει την είσοδο απελπισμένων ανθρώπων. Ούτε να τους πυροβολεί μπορεί ούτε να τους αφήνει να πνιγούν.

   Το άλλο ζήτημα είναι πώς οι ακραίες πολιτικές δυνάμεις εκμεταλλεύονται τη μετανάστευση και τα προβλήματα που προκύπτουν απ’ αυτήν για να προωθήσουν τις πολιτικές τους. Συχνά παρατηρούμε ότι τέτοιες ομάδες υπήρχαν πριν από την έλευση μεταναστών ή αναπτύσσονται και σε περιοχές όπου υπάρχουν λίγοι ξένοι. Για παράδειγμα, το ακροδεξιό AfD της Γερμανίας «γεννήθηκε» με αφορμή τη στήριξη (των Γερμανών και άλλων μελών της Eυρωζώνης) προς την Ελλάδα και απέκτησε δύναμη με την εισροή μεταναστών. Ο λόγος είναι ότι η μετανάστευση είναι χρήσιμη για τις δυνάμεις του λαϊκισμού. Τους επιτρέπει να «δείξουν» την εγχώρια ελίτ και τους ξένους ως υπεύθυνους μιας πραγματικής ή ιδεατής κρίσης, να απλουστεύσουν πολύπλοκα προβλήματα, να επικαλεστούν τους κινδύνους που αντιμετωπίζει το έθνος, να προτείνουν δυναμικές, απλοϊκές λύσεις που δεν επιδέχονται αμφισβήτηση από τους «πουλημένους» εκπροσώπους ξένων συμφερόντων. Τα κοινωνικά δίκτυα τους δίνουν συνεχή πρόσβαση σε οπαδούς και παρέχουν βήμα για να επιτίθενται στους αντιπάλους. Αυτές οι τακτικές είναι κοινές σε ακραίες ομάδες της Δεξιάς και της Αριστεράς. Και οι δύο πλευρές αντλούν δύναμη από την αντίδραση στις επιπτώσεις της παγκοσμιοποίησης, της λιτότητας και της μετανάστευσης· οι «ιδεολογικές» διαφορές καθορίζουν ποιο απ’ αυτά τα ζητήματα προβάλλεται περισσότερο. Ο στόχος, όμως, είναι κοινός: η αύξηση της επιρροής τους. Η προβολή ενός θέματος που οι ίδιοι επιλέγουν να προβάλουν, η υιοθέτηση των δικών τους επιχειρημάτων τούς ενισχύει. Η αντιμετώπιση του συνόλου των προβλημάτων, η δυναμική, νόμιμη απάντηση σε κάθε επιχείρημα, σε κάθε ψέμα, σε κάθε εκτροπή θα τους αποδυνάμωνε.