Γράφει η δικηγόρος Αθηνών Αναστασία Χρ. Μήλιου
Στους δύσκολους οικονομικά καιρούς που ζούμε, οι αποποιήσεις των κληρονομιών έχουν αυξηθεί σημαντικά. Μια κληρονομιά αποτελείται συνολικά από το ενεργητικό και το παθητικό αυτής, δηλαδή τα χρέη, τις οφειλές, τα πρόστιμα κ.τ.λ. που τυχόν είχε ο θανών.
Οι οφειλές μπορεί να αφορούν, ιδιώτες, τράπεζες και το δημόσιο (π.χ. ασφαλιστικές εισφορές, φόρους, πρόστιμα κ.α.)
Ο κάθε κληρονόμος θα πρέπει να κρίνει αν είναι προς το συμφέρον του να δεχθεί ή να αποποιηθεί την κληρονομιά που του αναλογεί.
Ο καθένας ενέχεται κατά το μερίδιο της κληρονομιάς του αλλά το βασικό είναι ότι δεν ενέχεται μόνο με την κληρονομιαία περιουσία αλλά και με την προσωπική του.
Σε κάθε περίπτωση αποποίησης θα πρέπει να καταστεί σαφές ότι τα ανήλικα τέκνα ΠΡΕΠΕΙ να ακολουθήσουν μετά την αποποίηση των γονέων τους μέσα στην 4μήνη τασσόμενη από το νόμο προθεσμία. Η διαφορά με την αποποίηση των ενηλίκων είναι ότι τα ανήλικα αποποιούνται μόνο με έκδοση δικαστικής απόφασης.
Πάνω στο θέμα της αποποίησης των ανηλίκων υπάρχει σύγχυση η οποία οδηγεί μοιραία σε απώλεια της προθεσμίας και εν συνεχεία της ισχύος του δικαιώματος της αποποίησης.
Συγκεκριμένα, υπάρχει η εσφαλμένη πληροφόρηση ότι τα ανήλικα τέκνα δεν χρειάζεται να αποποιηθούν ή ότι μπορούν να αποποιηθούν μέσα στο πρώτο έτος της ενηλικίωσής τους δηλαδή όταν γίνουν 18 ετών και μέχρι τα 19. Αυτό είναι λάθος! Μεταξύ του 18ου και του 19ου έτους της ηλικίας τους τα ανήλικα έχουν το δικαίωμα να αποδεχθούν την κληρονομιά με το ευεργέτημα της απογραφής.
Δηλαδή σε περίπτωση οφειλών της κληρονομιάς, η ικανοποίηση των δανειστών να εξαντληθεί/περιοριστεί στην κληρονομιαία περιουσία που αποδέχθηκε το ανήλικο και όχι σε τυχόν άλλη περιουσία που διαθέτει το ανήλικο από άλλη αιτία.
Άρα γίνεται σαφές ότι αν το ανήλικο δεν αποποιηθεί με δικαστική απόφαση μέσα στην 4μηνη προθεσμία που τάσσει ο νόμος, γίνεται αυτομάτως κληρονόμος της περιουσίας του θανόντος και απλά έχει το δικαίωμα όταν γίνει 18 ετών να αποδεχθεί συμβολαιογραφικά πλέον με το ευεργέτημα της απογραφής. Αν δεν το κάνει μέσα στο έτος της ενηλικίωσής του είναι κληρονόμος που ενέχεται έναντι των δανειστών με το σύνολο της περιουσίας του αντί με την κληρονομιαία περιουσία.
Τα δικαστήρια στην περίπτωση αυτή ακυρώνουν την αποδοχή κληρονομιάς ώστε ο κληρονόμος να προχωρήσει σε κανονική και εμπρόθεσμη αποποίηση της κληρονομιάς μέσα στην 4μηνη προθεσμία από την τελεσιδικία της δικαστικής απόφασης.
Στην υπό εξέταση περίπτωση, με αγωγή που κατατέθηκε στο δικαστήριο, ο ενάγων εκθέτει ότι την 13η/3/2012 απεβίωσε η μητέρα του. Ότι η μητέρα του δεν άφησε διαθήκη και ως εκ τούτου χώρησε η εξ αδιαθέτου διαδοχή και κληρονομήθηκε από τους πλησιέστερους συγγενείς της, ήτοι από τον ίδιο, τέκνο της από τον πρώτο της γάμο, από τους εναγομένους, τέκνα της από τον δεύτερό της γάμο και από τον δεύτερο σύζυγο της και πατέρα των εναγομένων, οι οποίοι και δεν αποποιήθηκαν την επαχθείσα σε αυτούς κληρονομία.
Ότι στην κληρονομία περιλαμβάνονταν και οφειλές της αποβιώσασας προς διάφορους δανειστές της. Ότι κατά τον χρόνο θανάτου της ο ίδιος ήταν ανήλικος, διανύοντας το 17° έτος της ηλικίας του και τελούσε υπό τη γονική μέριμνα του πατρός του, ο οποίος επιθυμώντας να προβεί σε όλες τις νόμιμες ενέργειες, προκειμένου το τέκνο του να μην επιβαρυνθεί με τα χρέη της κληρονομιάς, απευθύνθηκε σε δικηγόρο, από τον οποίο ενημερώθηκε ότι καθώς η κληρονομιά επάγεται στο τέκνο του, το οποίο είναι ανήλικο, το ίδιο δεν βαρύνεται με τα χρέη της κληρονομίας, ούτε μετά την ενηλικίωσή του, και δεν απαιτείται ο ίδιος να αποποιηθεί την κληρονομία για λογαριασμό του ούτε να προβεί σε κάποια άλλη ενέργεια στο μέλλον.
Ότι στις 25.2.2016 επισκέφθηκαν από κοινού με τον πατέρα του τη λογίστριά τους, προκειμένου να ενημερωθούν εάν χρειάζεται να υποβληθεί εκ μέρους του ξεχωριστή φορολογική δήλωση, όπου και ενημερώθηκαν από την ίδια, ότι ο πατέρας του όφειλε να προβεί σε αποποίηση για λογαριασμό του τέκνου του εντός της νόμιμης προθεσμίας και ότι εφόσον δεν έγινε αυτό, ο ίδιος (ενάγων) αποδέχθηκε την κληρονομιά με το ευεργέτημα της απογραφής, από το οποίο όμως εξέπεσε, καθώς δεν συνέταξε απογραφή της κληρονομιάς εντός ενός έτους από την ενηλικίωσή του.
Ότι οι πληροφορίες αυτές ξάφνιασαν τον ίδιο και τον πατέρα του, δοθέντος ότι λόγω της ως άνω αναφερόμενης ενημέρωσης εκ μέρους του δικηγόρου στον οποίο απευθύνθηκε ο πατέρας του, ο τελευταίος είχε σχηματίσει την πεποίθηση ότι το τέκνο του δεν βαρύνεται με τα χρέη της κληρονομιάς, πεποίθηση που μεταβίβασε και στον ίδιο μετά την ενηλικίωσή του.
Ότι, ως εκ τούτου, ο πατέρας του, υπό την ιδιότητά του ως νόμιμος εκπρόσωπος του ιδίου, βρισκόταν σε νομική πλάνη, δοθέντος ότι λόγω της εσφαλμένης ενημέρωσης, δεν ήξερε ότι έπρεπε να αποποιηθεί την κληρονομιά για λογαριασμό του τέκνου του εντός τεσσάρων μηνών από τον θάνατο της μητέρας του και δεν γνώριζε τη νομική σημασία της άπρακτης παρόδου της προθεσμίας αυτής, ενώ εάν τα γνώριζε θα είχε προβεί σε όλες τις νόμιμες ενέργειες, προκειμένου να αποποιηθεί για λογαριασμό του τέκνου του την κληρονομία.
Επίσης, δεν είχε ενημερωθεί ότι ακόμη και εάν δεν αποποιηθεί την κληρονομία εντός της νόμιμης προθεσμίας τότε το τέκνο του, κληρονομεί, λόγω της ανηλικότητάς του, με το ευεργέτημα της απογραφής και ότι οφείλει εντός ενός έτους από την ενηλικίωσή του να προβεί σε απογραφή της κληρονομιαίας περιουσίας.
Ότι η ανωτέρω πλάνη του πατρός του διατηρήθηκε και στον ίδιο μετά την ενηλικίωσή του και έως τις 25.2.2016, και για τον λόγο αυτό δεν προέβη και ο ίδιος στην απογραφή της κληρονομιαίας περιουσίας εντός ενός έτους από την ενηλικίωσή του.
Ότι η πλάνη αυτή είναι ουσιώδης, διότι υπήρχε διάσταση μεταξύ της βούλησης και της δήλωσης εκ μέρους του πατρός του, καθόσον εάν ο τελευταίος είχε ενημερωθεί σωστά θα είχε προβεί σε αποποίηση της κληρονομιάς για λογαριασμό του ανήλικου τέκνου του εντός της τασσόμενης τετράμηνης προθεσμίας. Για τους λόγους αυτούς, ζητεί ν’ ακυρωθεί η εκ μέρους του γενόμενη πλασματική αποδοχή της κληρονομιάς της αποβιώσασας μητρός του.
Το δικαστήριο δέχθηκε ότι η αποδοχή της κληρονομιάς μπορεί να προσβληθεί από τον κληρονόμο, όταν η δήλωσή του, που συνάγεται με τον τρόπο αυτό κατά πλάσμα του νόμου, δε συμφωνεί, λόγω πλάνης, με τη βούληση του, η οποία μάλιστα θα πρέπει να είναι ουσιώδης, δηλαδή να αναφέρεται σε σημείο τόσο σπουδαίο για την αποδοχή της κληρονομίας, ώστε, αν ο κληρονόμος γνώριζε την αληθινή κατάσταση, δεν θα άφηνε να παρέλθει άπρακτη η προθεσμία αποποίησης.
Η εσφαλμένη δε γνώση ή άγνοια, που δημιουργεί τη μεταξύ βούλησης και δήλωσης διάσταση, η οποία, όταν είναι ουσιώδης, θεμελιώνει δικαίωμα προσβολής της δήλωσης λόγω πλάνης, μπορεί να οφείλεται σε άγνοια ή εσφαλμένη γνώση, όχι μόνο των πραγματικών περιστατικών που συνιστούν την επαγωγή και τον λόγο της, αλλά και των νομικών διατάξεων για την αποδοχή της κληρονομίας. Υπάρχει δε πλάνη περί το δίκαιο της αποδοχής της κληρονομιάς και όταν ο κληρονόμος τελεί σε άγνοια που ανάγεται:
α) στο σύστημα της κτήσης της κληρονομιάς, που επέρχεται αμέσως μετά τον θάνατο του κληρονομούμενου, οπότε η προθεσμία της αποποίησης δεν αρχίζει, γιατί η άγνοια αποκλείει την γνώση της επαγωγής της κληρονομιάς και
β) σε άγνοια μόνο της υπάρξεως της προθεσμίας προς αποποίηση ή της νομικής σημασίας της παρόδου της προθεσμίας αυτής άπρακτης.
Αν ο κληρονόμος τελεί υπό νόμιμη εκπροσώπηση (λ.χ. γονική μέριμνα), το στοιχείο της γνώσης κρίνεται από το πρόσωπο του νομίμου αντιπροσώπου του, αφού μόνον αυτός δικαιούται να αποποιηθεί την κληρονομιά που έχει επαχθεί στον αντιπροσωπευόμενο. Κατόπιν των ανωτέρω, η αγωγή έγινε δεκτή και ακυρώθηκε η αποδοχή της κληρονομιάς της αποβιώσασας μητέρας του ενάγοντος, η οποία κατά πλάσμα του νόμου θεωρήθηκε ότι έγινε από αυτόν λόγω παρέλευσης άπρακτης της τετράμηνης προθεσμίας αποποίησης από τον χρόνο του θανάτου της κληρονομούμενης.
Η επόμενη σημαντική κίνηση του ενάγοντος μετά την τελεσιδικία της απόφασης που ακυρώνει την αποδοχή, να προβεί εμπρόθεσμα και νομότυπα σε αποποίηση της κληρονομίας
