Πόσο «ωριμάζει» μια τάξη φοιτητών μέσα σ’ ένα εξάμηνο; Γίνονται οι σχέσεις μεταξύ των φοιτητών καλύτερες ή χειρότερες;
Η Μαθηματική Κοινωνιολογία και η Κοινωνιολογία της Εκπαίδευσης προσπαθούν να απαντήσουν αυτά τα ερωτήματα, τα οποία απασχολούν ιδιαίτερα τους σημερινούς ερευνητές. Τους απασχολούν μάλιστα ακόμη περισσότερο, αφότου διαπιστώθηκε ότι οι «κακές» συμπεριφορές που έχουν να κάνουν με εκφοβισμό (bullying), εκμετάλλευση (Μακιαβελισμό)και λεκτική επιθετικότητα αποτελούν ένα κοινό και διαδεδομένο φαινόμενο στην καθημερινότητα όχι μόνο του σχολείου ή της πολιτικής αλλά και του πανεπιστημίου.
Το 2018 πραγματοποιήθηκε έρευνα πανελλήνιας εμβέλειας (σε δείγμα 538 φοιτητών) από ερευνητές του ΤΕΦΑΑ του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας γύρω από αυτά τα φλέγοντα ζητήματα, που επηρεάζουν τις καθημερινές σχέσεις με απρόβλεπτες συνέπειες. Για το σκοπό αυτό, χρησιμοποιήθηκαν λογισμικά Ανάλυσης Δικτύων, που αποτελούν από τα πλέον διεισδυτικά και σύγχρονα εργαλεία της Κοινωνιο-πληροφορικής. Η έρευνα που διεξήχθη από την υποψήφια διδάκτορα, κα Κυριακή Σπανού, υπό την επίβλεψη της Επίκουρης Καθηγήτριας, κας Αλεξάνδρας Μπεκιάρη, έδειξε ότι μια πλειάδα από αρνητικές συμπεριφορές (απειλές, δηκτικότητα, απόπειρες ευτελισμού της προσωπικότητας και δυσφήμισης, αντεκδίκησης, αποκλεισμού και επιβολής) κάνουν όλο και οξύτερη την εμφάνισή τους στις τάξεις των φοιτητών με την πάροδο των μηνών μέσα σ’ ένα εξάμηνο. Αυτό δείχνει ότι αντί η εξοικείωση, που επέρχεται μοιραία με το πέρασμα του χρόνου, να οδηγεί σε εξομάλυνση διαπροσωπικών σχέσεων, τείνει αντίθετα να επιτείνει τις οξύνσεις. Είναι άραγε αυτό μια «φυσική» τάση των ανθρώπων ή «φταίει» κάτι; Μήπως οφείλεται στη διαπαιδαγώγηση που ασκεί το σχολείο ή η οικογένεια επί πολλά χρόνια πριν την εισδοχή στο πανεπιστήμιο; Οφείλεται άραγε στην ευρύτερη κοινωνική δομή και στις συγκυρίες (πχ ταξικές και χωροταξικές διαφοροποιήσεις, μορφωτικό επίπεδο γονέων, διαφορετικά ερεθίσματα και βιώματα), στο «άγχος της εποχής» (το οποίο είναι ερευνητέο αν διαφέρει από αυτό άλλων εποχών) ή σε άλλους παράγοντες; Τα ερωτήματα αυτά αποτελούν ανοιχτές ερευνητικές προκλήσεις.
Παράλληλα με τη δυναμική όξυνση των συμπεριφορών αυτών, υπάρχουν ωστόσο και ενδείξεις βελτίωσης των σχέσεων με την πάροδο των μηνών σε κάθε εξάμηνο. Πχ, βρέθηκε ότι αναγνωρίζεται (και μάλιστα με όλο και πιο νηφάλια κρίση του συνόλου) μέσα σε μια τάξη φοιτητών ο πιο άξιος να δίνει συμβουλές (επιστημονικές ή προσωπικές). Ταυτόχρονα, με την πάροδο του εξαμήνου, εξασθενούν τα φαινόμενα εκμετάλλευσης ανθρώπινων σχέσεων και αδυναμιών με σκοπό το προσωπικό όφελος, καθώς οι «εκμεταλλευτές» εντοπίζονται και αποφεύγονται από τους άλλους συμφοιτητές τους.
Ποιο είναι λοιπόν το πιθανό συμπέρασμα: Στους ανθρώπους φαίνονται να συν-υπάρχουν τόσο το «τέρας» της προσβολής, της υπερβολής και της εκμετάλλευσης όσο και το «σύστημα συναγερμού» που τους αφυπνίζει. Ασχέτως αν αυτά τα δυο υπάρχουν έμφυτα (εκ φύσεως) ή επίκτητα (εκ του λεγόμενου «συστήματος»), μπορούν (και «πρέπει») να τύχουν ιδιαίτερης προσοχής από τους λειτουργούς της ανώτατης εκπαίδευσης στον χώρο ευθύνης τους, από τα συλλογικά όργανα των φοιτητών και από κάθε φοιτητή ξεχωριστά. Όσοι νόμοι και πολιτικές και αν θεσπισθούν, δεν θα μπορέσουν ποτέ να αφουγκραστούν και να προβλέψουν τις ατομικές και ομαδικές ιδιαιτερότητες που εμφανίζονται σε κάθε κύμα φοιτητών που δραστηριοποιείται σε κάθε εξάμηνο. Επομένως, οι λειτουργοί και τα όργανα που προαναφέρθηκαν, όπως και όλοι οι φοιτητές ως κριτικά σκεπτόμενα άτομα, αποτελούν εκ των πραγμάτων τη μόνη ελπίδα για τη δημιουργία ενός υποδειγματικού κλίματος, που θα συνοδεύει τους φοιτητές -ίσως ανεξίτηλα- ακόμη και μετά την αποφοίτησή τους, σε όλη την υπόλοιπη προσωπική, κοινωνική και επαγγελματική τους πορεία. Η διαπαιδαγώγηση του καθενός μας (πανεπιστημιακού λειτουργού ή φοιτητή) διαρκεί για όλη του τη ζωή, και αυτό είναι μια αδιαμφισβήτητη και φυσική πραγματικότητα που οφείλουμε να αποδεχτούμε και να αξιοποιήσουμε, υπερβαίνοντας τυχόν αρνητικές συνθήκες, υπό τις οποίες γεννηθήκαμε ή έχουμε ζήσει ως τώρα.
Αλεξάνδρα Μπεκιάρη
Επίκουρη Καθηγήτρια
ΤΕΦΑΑ-ΠΘ
