Τετάρτη 31 Αὐγούστου/ 13 Σεπτεμβρίου 1922 ξημέρωσε ἡ ὕστατη μέρα τῆς πλούσιας και ὄμορφης πολιτείας.
Κάτω ἀπό το σπίτι στην προκυμαία, ὅπου βρῆκα προσωρινό καταφύγιο, βλέπω να περνοῦν ἕλληνες αἰχμάλωτοι. Ἴσως κάποτε να ἦταν ὁλόκληρος λόχος.
Φοροῦν μόνον ἐσώρουχα. Οὔτε πηλίκια οὔτε παπούτσια βέβαια . Δίπλα τους βαδίζουν Τοῦρκοι καβαλάρηδες. Με τα μακριά μαστίγιά τους χτυπάνε τα ἀνθρώπινα ἐκεῖνα ράκη. Το οἰκτρό κοπάδι σίγουρα τραβοῦσε προς τον θάνατον ( Δημήτρης Φωτιάδης).
Ὑποχρέωση τοῦ ἱστορικοῦ εἶναι ἡ ἀναζήτηση τῆς ἀλήθειας. Μπορεῖ να δίνει στα γεγονότα τη δική του ἑρμηνεία. Δεν ἔχει το δικαίωμα να τα ἀλλάζει ἤ να τα ἀγνοεῖ.
Ἀντιστράτηγος Μπουλαλάς: «ἀπό πρωϊας διαρρέουν σωρηδόν πρός Δυσμᾶς ὀπλῖται διαφόρων μεραρχιῶν παρουσιάζοντες θέαμα ἀξιοθρήνητον, λεηλατοῦντες καί πυρπολοῦντες τά χωρία, μη φεισθέντες δε οὔτε τῆς ἱστορικῆς πόλεως Φιλαδελφείας.
Ἀντιστράτηγος Παναγάκος: «Φυγάδες, λησταί ὡς ἀπεκάλουν αὐτούς εἰς τα προς την Στρατιάν τηλεγραφήματά μου, πυρπολοῦντεςδιαφόρους οἰκίας , ἀνέμενον εἰς την ἐξώθυραν τους ἐνοίκους αὐτῶν και ἀφ’οὗ ἐλήστευον τα πολυτιμότερα εἴδη των, ὅσα, ἐγκαταλείποντες τάς καιομένας οἰκίας των, παρελάμβανον μεθ’ἑαυτῶν, τους ἐφόνευον ἄνευ τινός οἴκτου». Διηγήσεις στρατιωτῶν πού ἐπέστρεψαν ἀπό το μέτωπον: χρονικά τοποθετοῦνται στα τέλη τῆς δεκαετίας τοῦ πενῆντα και τας ἀρχάς τῆς δεκαετίας τοῦ ἑξήκοντα.
Εἶδα στρατιῶτες και ἀξιωματικούς να καβαλάνε ἀνάποδα τα ἀλόγατα και να τφεκάνε τρέχοντας προς τη Σμύρνη, τα ἔβλεπα ἀπό το φορεῖο, με κουβαλοῦσαν μέρα νύχτα τρέχοντας, εἶχα τραυματισθεῖ στο Σαγγάριο ἀπό ἕναν Τσέτη (Τοῦρκος ἀντάρτης) στο δρόμο ὅταν δυσκόλευαν τα πράγματα ἤθελαν να με πετάξουν, οἱ τραυματιοφορεῖς, ἀλλά δεν το ἔκαναν, δεν ξέρω γιατί.
ἄλλος στρατιώτης:εἶδα στρατιῶτες να καῖνε με το δαυλό στο χέρι, να βιάζουν, να σκοτώνουν.
ἄλλος εἶδα τον συγχωριανό μας να βάζει τα κεφάλια δώδεκα Τούρκων κολλητά και να πυροβολεῖ και ἡ σφαῖρα να βγαίνει ἀπό την ἄλλη μεριά.
Τί τόπος τελικά ἦταν αὐτή ἡ Μικρά Ἀσία; πλούσιος, κατάλληλος για πλιάτσικο, ἡ Σμύρνη μεγάλη πόλη, με ὄμορφα κορίτσια και Γαλλικά μπορδέλα.
Οἱ διηγήσεις εἶναι ἀναμνήσεις τοῦ γράφοντος ὁ ὁποῖος εἶχεν περιέργειαν να ἀκούει τα κατορθώματα τῶν παλαιῶν πολεμιστῶν ὅπως τα ἱστοροῦσαν ὅταν μαζεύαμε στη σειρά μικροί και μεγάλοι τα ρόβια, τις φακές, τα ρεβύθια στα Παλιοχώραφα, στον Τσιόρνο, στα Ψουρουλίθια, τώρα δεν ὑπάρχει ὀρεινή γεωργία, τα ἀνωτέρω εἰσάγονται κυρίως ἀπό την Τουρκία κι ἄν ρωτοῦσα την ἀστρική σκόνη ἑνός στρατιώτη τῆς Μικρασιατικῆς Ἐκστρατείας ἴσως ἀπαντοῦσε: εἶστε ἄξιοι τῆς μοίρας σας τουλάχιστον ἐμεῖς πολεμήσαμε και για το πλιάτσικο, το πῶς το λέτε ἐσεῖς οἱ ψευτογραμματιζούμενοι πατρῶον πλιάτσικον, ἡρώων πλιάτσικον.
Τελειώνουμε με λίγες ἀράδες ἀπό το βιβλίο «The Grey Wolf» του Ἀμερικανοῦ Ἄρμστρονγκ. Ὁ Κεμάλ ἀποτραβήχτηκε στον Μπουρνόβα με την ἐρωμένη του Λατιφέ Χανούμ, δείχνοντας στη Λατιφέ τη Σμύρνη να καίγεται εἶπε: εἶναι σημάδι πως ἡ Τουρκία γλίτωσε ἀπό τους χριστιανούς προδότες και τους ξένους.
Ἡ Τουρκία ἀνήκει πιά στους Τούρκους .Ὁ Κεμάλ ἀγκάλιασε τη Λατιφέ γεμίζοντας την φιλιά, ἔπειτα την ἔσυρε στο δωμάτιο, ὅπου ἡ ὀρντινάντσα του εἶχεν κιόλας στρώσει το κρεββάτι.
Τελικά ὅλα τελειώνουν με ἕνα ἱστορικό γαμῆσι.
Εὐάγγελος Κουτσιμπέλας
