Δυο από τα μεγαλύτερα εγκλήματα πολέμου των Γερμανών στην Ελλάδα, συντελέστηκαν στο Κοντομαρί και την Κάνδανο, στην Κρήτη, στις 2 και 3 Ιουνίου 1941. Γιατί οι Κρητικοί, τόλμησαν να αντισταθούν στην Μάχη της Κρήτης.
- 2 Ιουνίου 1941. Κοντομαρί. Η πρώτη μαζική εκτέλεση αμάχων στην Ευρώπη
Η μαζική εκτέλεση των ανδρών στο χωριό Κοντομαρί των Χανίων, στις 2 Ιουνίου 1941, ήταν η πρώτη εκτέλεση αμάχων στην Ευρώπη. Έγινε από τους Γερμανούς κατακτητές, σε αντίποινα για την συμμετοχή του ντόπιου άμαχου πληθυσμού στη ηρωική Μάχη της Κρήτης (20 – 31 Μαΐου 1941).
Εκτελέστηκε όλος ο ανδρικός πληθυσμός του χωριού, καθώς στο Κοντομαρί έχασαν τη ζωή τους πάρα πολλοί αλεξιπτωτιστές του τρίτου τάγματος, όταν το πρωί της 20ής Μαΐου 1941, ξεκίνησε η αεροπορική έφοδος των Γερμανών εναντίον του νησιού και άρχισε η κατά κύματα ρίψη των αλεξιπτωτιστών.
Η σθεναρή αντίσταση των Κρητικών στην Μάχη της Κρήτης, με ότι μπορούσε ο καθένας να αντισταθεί – από όπλα και γεωργικά εργαλεία, μέχρι σκούπες και μαγειρικά σκεύη – ανδρών και γυναικών, ανεξαρτήτου ηλικίας, νέων, γέρων και παιδιών, απέναντι στα αριθμητικά ανώτερα γερμανικά στρατεύματα, έχει γραφτεί στην Παγκόσμια Ιστορία ως Άθλος.
Τα αντίποινα ήταν σφοδρά, όπως η πλήρης καταστροφή και ισοπέδωση του χωριού Κάνδανος, την επομένη μέρα της μαζικής εκτέλεσης των ανδρών στο Κοντομαρί.
- Το Ολοκαύτωμα της Κανδάνου. Δεν έμεινε πέτρα στην πέτρα
3 Ιουνίου 1941, οι ναζιστικές δυνάμεις, αφού εκτέλεσαν τους περίπου 180 κατοίκους του χωριού Κάνδανος – ένα μικρό χωριό στο Νομό Χανίων – έσφαξαν τα ζώα, πυρπόλησαν όλα τα σπίτια και απαγόρευσαν με ποινή θανάτου την επίσκεψη οποιουδήποτε στο χωριό, απαγορεύοντας ταυτόχρονα και την την ανοικοδόμηση του χωριού.
Το έγκλημα πολέμου, έγινε σε αντίποινα για την αντίσταση που πρόβαλαν οι κάτοικοι κατά τη διάρκεια της Μάχης της Κρήτης , αλλά και τον θάνατο στην Κάνδανο, 25 Γερμανών στρατιωτών.
Τρεις επιγραφές άφησαν πίσω τους , μοναδικά ιστορικά, γραπτά μνημεία σε όλη την Ευρώπη, ως απόδειξη του εγκλήματος και της θηριωδίας.
Πουθενά αλλού εκτός από την Κρήτη δεν τόνισαν τόσο πολύ οι Γερμανοί την Αντίσταση που συνάντησαν από τους άμαχους κατοίκους… άντρες, γυναίκες και παιδιά.
Στις πινακίδες που τοποθέτησαν μετά την ολοκληρωτική καταστροφή της Κανδάνου έγραφαν:
- Δια την κτηνώδη δολοφονίαν Γερμανών αλεξιπτωτιστών, αλπινιστών και του μηχανικού από άνδρας, γυναίκας και παιδιά και παπάδες μαζύ και διότι ετόλμησαν να αντισταθούν κατά του μεγάλου Ράιχ κατεστράφη την 3-6-1941 η Κάνδανος εκ θεμελίων, δια να μην επαναοικοδομηθεί πλέον ποτέ
- Ως αντίποινον των από οπλισμένων πολιτών, ανδρών και γυναικών, εκ των όπισθεν δολοφονηθέντων γερμανών στρατιωτών κατεστράφη η Κάνδανος
- Εδώ υπήρχε η Κάνδανος κατεστράφη προς εξιλασμόν της δολοφονίας 25 Γερμανών στρατιωτικών
Μαρτυρία για την μαζική εκτέλεση στο Κοντομαρί
Την μαζική εκτέλεση των άμαχων στο Κοντομάρι κατέγραψε με το φωτογραφικό φακό του ο Γερμανός υπολοχαγός Φρανς Πέτερ Βάιξλερ, ο οποίος υπηρετούσε ως ανταποκριτής προπαγάνδας στη Βέρμαχτ.
Ο Φρανς Πέτερ Βάιξλερ, για την εκτέλεση των αμάχων στο Κοντομαρί, έδωσε την εξής συγκλονιστική μαρτυρία:
«Την 1η ή 2α Ιουνίου 1941, βρισκόμουν στο μέρος που είχαμε στρατοπεδεύσει, στην πρωτεύουσα της Κρήτης, τα Χανιά, όταν ένας αξιωματικός με πλησίασε και μου είπε πως εκείνο το απόγευμα επρόκειτο να δω κάτι πολύ ενδιαφέρον. Σε απάντηση της ερώτησής μου, είπε ότι ένα τιμωρητικό απόσπασμα επρόκειτο να σταλεί εναντίον διαφόρων χωριών, διότι είχαν βρεθεί κατακρεουργημένα πτώματα γερμανών αξιωματικών. Η ανώτατη διοίκηση της Λουφτβάφε είχε πληροφορηθεί το γεγονός αρκετές μέρες πριν και ο Γκαίρινγκ είχε δώσει διαταγή να ληφθούν τα αυστηρότερα μέτρα, όπως η εκτέλεση αντρικού πληθυσμού μεταξύ 18 και 50 ετών.
Είπα στον νεαρό αξιωματικό και στον λοχαγό Gericken ότι δεν είχα δει κανένα πτώμα σφαγιασμένου αλεξιπτωτιστή, είχα δει όμως πολλά πτώματα συντρόφων, των οποίων τα πρόσωπα είχαν αρχίσει να αποσυντίθενται από την τροπική ζέστη. […]
Ικέτεψα τον ταγματάρχη Strenzler να μη στείλει το τιμωρητικό απόσπασμα και όταν εκείνος μου διευκρίνησε ότι δεν είναι δική μου δουλειά, πήγα να δω τον υπολοχαγό Trebes, ο οποίος εκείνη την ώρα έβγαζε λόγο σε μια ομάδα 30 περίπου αντρών, εξηγώντας τους “πόσο σημαντικό ήταν να εκτελεστεί η πράξη όσο το δυνατόν γρηγορότερα, ως αντίποινα για τους συντρόφους μας που είχαν δολοφονηθεί”.
Η τιμωρητική αποστολή αποτελείτο από τον υπολοχαγό Trebes, έναν άλλον υπολοχαγό, έναν διερμηνέα, δύο λοχίες και περίπου 25 αλεξιπτωτιστές του 2ου Τάγματος.
Ως φωτογράφος της Μεραρχίας μου επιτράπηκε να συνοδεύσω αυτή την αποστολή. Κοντά στο χωριό Μάλεμε, σταματήσαμε και ο Trebes μας έδειξε αρκετά πτώματα στρατιωτών, προφανώς σε στάδιο αποσύνθεσης. Υποκινούσε το μίσος των αντρών εναντίον του πληθυσμού. Συνεχίσαμε την πορεία μας για το χωριό Κοντομαρί. Οι άντρες βγήκαν από τ’ αυτοκίνητα και όρμησαν στα σπίτια της μικρής κοινότητας. Έβγαλαν όλους τους κατοίκους από τα σπίτια τους – άντρες, γυναίκες, παιδιά – και τους συγκέντρωσαν στη μικρή πλατεία. Στο μεταξύ, σε ένα σπίτι βρέθηκε το σακάκι ενός αλεξιπτωτιστή με μια τρύπα από σφαίρα στην πλάτη. Ο Trebes, αφού το εξέτασε, έδωσε εντολή να κάψουν το σπίτι. Ένας άντρας παραδέχτηκε ότι είχε σκοτώσει γερμανό αλεξιπτωτιστή […] Όμως εκείνος ξεχώρισε όλους τους άντρες από το πλήθος και δήλωσε στις γυναίκες – μέσω του διερμηνέα – ότι θα τους εκτελέσουν και ότι πρέπει να τους θάψουν μέσα σε δύο ώρες. Όταν ο Trebes γύρισε την πλάτη του για μερικά λεπτά κατάφερα να διευκολύνω εννέα άντρες να δραπετεύσουν. Κατόπιν ο Trebes έβαλε τους άντρες να σχηματίσουν ένα ημικύκλιο, έδωσε τη διαταγή του πυροβολισμού και σε περίπου δεκαπέντε δευτερόλεπτα όλα είχαν τελειώσει».
- 14 χρόνια μετά, πίσω στον τόπο του μαζικού εγκλήματος
Ο Γερμανός υπολοχαγός Φρανς Πέτερ Βάιξλερ – που κατέγραψε με το φωτογραφικό φακό του την εκτέλεση όλων των ανδρών στο Κοντομαρί – επέστρεψε πίσω στο χωριό το 1955. Οι Κρητικοί φημισμένοι για τα έθιμα φιλοξενίας, μη γνωρίζοντας ποιος ήταν, τον δέχτηκαν φιλικά στο καφενείο. Όταν τους αποκάλυψε την ταυτότητά του και είπε ότι στον πόλεμο απλά εκτελούσε εντολές, οι χωρικοί σηκώθηκαν και του είπαν ότι εκείνοι ως Κρητικοί είχαν τηρήσει τα ήθη και έθιμα φιλοξενίας του τόπου τους, αλλά είχε έρθει η ώρα να φύγουν. Έφυγαν και άφησαν τον Φρανς Πέτερ Βάιξλερ μόνο του στο καφενείο του χωριού.
Τα αρνητικά του Βάιξλερ από την εκτέλεση στο Κοντομαρί ανακαλύφθηκαν το 1980, στα Ομοσπονδιακά Γερμανικά Αρχεία από το δημοσιογράφο Βάσο Μαθιόπουλο. Κανείς δε γνώριζε την ακριβή τοποθεσία που είχαν λάβει χώρα οι εκτελέσεις των φωτογραφιών. Ακολούθησε μια εξονυχιστική έρευνα από το δημοσιογράφο Κώστα Παπαπέτρου στα χωριά της Κρήτης, ώσπου τις αναγνώρισαν οι ίδιοι οι κάτοικοι και οι απόγονοι των εκτελεσθέντων στο Κοντομαρί και επιβεβαιώθηκε ο τόπος που απεικόνιζαν οι φωτογραφίες. Μετά από αυτήν την έρευνα, οι φωτογραφίες έγιναν ευρέως γνωστές ως: Σφαγή στο Κοντομαρί. Η Μάχη της Κρήτης – Η πρώτη εκτέλεση αμάχων στην Ευρώπη.
