Του Ηλία Γιαννακόπουλου, Φιλολόγου
«Ελευθερία είναι το δικαίωμα να λες στους ανθρώπους αυτό που δεν θέλουν να ακούσουν» (‘Οργουελ).
Από τις αντιμαχίες των κομμάτων δεν αποκομίζεις μόνον πληροφορίες και στοιχεία από την ιδεολογία και την πολιτική πρακτική των κομμάτων, αλλά και γνώσεις που σχετίζονται με τους κανόνες και αρχές της “λογικής σκέψης” και των “τεχνικών πειθούς”. Οι επικοινωνιολόγοι των κομμάτων εν όψει των επερχόμενων εκλογών κατασκευάζουν – εφευρίσκουν συνθήματα με στόχο την Πειθώ των πολιτών ή και την πρόκληση ευνοϊκής στάσης προς το εκάστοτε κόμμα.
Στο πλαίσιο αυτό των τεχνικών πειθούς τα επιχειρήματα αδυνατίζουν και ευδοκιμούν τα συνθήματα. Κι αυτό γιατί αυτά είναι εύπεπτα και περισσότερο αποτελεσματικά. Έτσι κόμματα και ψηφοφόροι εγκλωβίζονται στην λογική των συνθημάτων που διαμορφώνουν το “πολιτικό ιδεόγραμμα” των επερχόμενων εκλογών .
Τα στερεότυπα των συνθημάτων
Δομικό στοιχείο των συνθημάτων είναι ο στερεοτυπικός λόγος με τις παρεπόμενες απλουστεύσεις και γενικεύσεις. Σύμφωνα με έναν ορισμό τα στερεότυπα ορίζονται “ως το σύνολο των εικόνων που, στην φαντασία μας, μεσολαβούν στη σχέση μας με την πραγματικότητα”. Υποδηλώνουν τις προκαθορισμένες σκέψεις και τις κοινότοπες εκφράσεις. Από την φύση τους τα στερεότυπα συνιστούν αξιολογικές κρίσεις.
Τυπικά τα στερεότυπα των κομματικών συνθημάτων περιορίζονται σε μερικές μόνον λέξεις. Δεν υπάρχει χώρος για διαφοροποιήσεις, λεπτομέρειες ή εξαιρέσεις. Επιπρόσθετα τα στερεότυπα των συνθημάτων διαδραματίζουν μία γνωστική λειτουργία και καθιστούν την πραγματικότητα πιο κατανοητή. Ωστόσο, αν δεν προνοήσουμε, τα στερεότυπα μπλοκάρουν την γνώση, την φιλτράρουν και την κατακερματίζουν.
“Όλη η προπαγάνδα είναι ψέματα, ακόμα κι όταν λέει την αλήθεια”(‘Oργουελ).
‘Ενα άλλο στοιχείο που πρέπει να επισημανθεί από το σώμα των κομματικών συνθημάτων είναι και οι λεκτικές συντομεύσεις. Σε αυτές τις συντομεύσεις δύο στοιχεία πρέπει να καταγραφούν. Αρχικά, οι “γνωσιακές προκαταλήψεις” που στο όνομα της συντομίας πολλές φορές βραχυκυκλώνουν την σκέψη και τον ορθολογισμό του δέκτη. Κι αυτό γιατί εξ υπαρχής είμαστε θετικά ή αρνητικά διατεθειμένοι προς ένα κόμμα.
Απόρροια των παραπάνω είναι το δεύτερο στοιχείο, αυτό της “προκατάληψης της επιβεβαίωσης”. Σύμφωνα με αυτό οι πολίτες εμφανίζουν την τάση να επιδεικνύουν μεγαλύτερη σημασία σε πληροφορίες που ενισχύουν τις πεποιθήσεις τους παρά σε πληροφορίες που τις διαψεύδουν-ακυρώνουν. Το φαινόμενο αυτό πρώτος το επισήμανε τον 16ο αιώνα ο Φράνσις Μπέικον που κατέγραψε την τάση των ανθρώπων να προτιμούν και να πιστεύουν ευκολότερα ό,τι θεωρούν ή ελπίζουν να είναι αληθές.
Τα προβλήματα των Συλλογισμών
Παράλληλα, όμως, με τα κομματικά συνθήματα και τις τεχνικές πειθούς των κομμάτων αναδύονται και τα προβλήματα που προκύπτουν από την άγνοια ή την λανθασμένη και επιπόλαια χρήση-κατάχρηση των βασικών αρχών και κανόνων των συλλογισμών.
Η πολιτική επικαιρότητα μάς βοηθά να επισημάνουμε τα “λογικά αδιέξοδα και τα πολιτικά τερατουργήματα” που προκύπτουν από τη αβίαστη χρήση κάποιων έμμεσων συλλογισμών που ενυπάρχουν στο σώμα των κατηγοριών και καταγγελιών των κομμάτων, ένθεν και ένθεν. Οι τηλεφωνικές υποκλοπές και η απόφαση του ΣΥΡΙΖΑ να απέχει από τις ψηφοφορίες του Κοινοβουλίου παρήγαγαν δύο καταγγελίες-συνθήματα.
α. “Οι τηλεφωνικές υποκλοπές συνιστούν μια συνταγματική εκτροπή”(Καταγγελία- σύνθημα του ΣΥΡΙΖΑ).
β. ”Ο ΣΥΡΙΖΑ επιλέγει την Πεζοδρομιακή Δημοκρατία”(Καταγγελία- σύνθημα της ΝΔ).
Με αφετηρία τα παραπάνω συνθήματα θα προσπαθήσω να δείξω τον ακούσιο αυτοεγκλωβισμό των δύο κομμάτων στα “λογικά αδιέξοδα και πολιτικά παράδοξα” που θα προκύψουν μετά τις εκλογές, στο βαθμό που οι δύο καταγγελίες-συνθήματα ισχύουν ως αλήθειες και εκφράζουν το ιδεολογικό και πολιτικό αποτύπωμα των δύο κομμάτων.
Οδηγός πάντοτε η τεχνική και κανόνες-αρχές των συλλογισμών, όπως πρωτοαναπτύχθηκαν από τον Φιλόσοφο της Λογικής, τον Αριστοτέλη.
Παράδειγμα
Ι. Οι τηλεφωνικές υποκλοπές συνιστούν συνταγματική εκτροπή (a=β).
ΙΙ. Η ΝΔ παρήγγειλε ή ανέχτηκε ή απέκρυψε τις τηλεφωνικές υποκλοπές (β =γ)
ΙΙΙ. Ο λαός στις εκλογές ψήφισε-ανέδειξε ως κυβέρνηση την ΝΔ (γ =δ)
——————————————————————-
ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ: Άρα ο λαός συναινεί στην συνταγματική εκτροπή (α =δ).
Ακολουθώντας τους αυστηρούς κανόνες των συλλογισμών (προκείμενες κρίσεις > συμπέρασμα) οδηγούμαστε σε κάποιες λογικές θέσεις που ωστόσο δεν ανταποκρίνονται στην πραγματικότητα.
Θα ήταν προσβολή για τον λαό μας και όνειδος για την δημοκρατία μας, αν δεχτούμε το συμπέρασμα του συλλογισμού. Πώς εξηγείται αυτό το “λογικό παράδοξο και το πολιτικό τερατούργημα”; Πώς θα διαχειριστεί ο ΣΥΡΙΖΑ το παραπάνω συμπέρασμα που απορρέει λογικά μεν από τις προκείμενες κρίσεις-καταγγελίες, αλλά δεν είναι συμβατό με την πολιτική πραγματικότητα. Συναινεί, δηλαδή, ο λαός στην συνταγματική εκτροπή; (To υποθετικό δεδομένο να κερδίσει στις επόμενες εκλογές η ΝΔ).
Το λογικό λάθος βρίσκεται κατά κύριο λόγο στην 1η προκείμενη θέση – καταγγελία και εν μέρει στην δεύτερη. Μία καταγγελία-θέση, δηλαδή, λαμβάνεται ως αληθής, ενώ ενέχει στοιχεία άκρως υποκειμενικής-κομματικής άποψης.
Το στοιχείο αυτό παραβιάζει βασικούς κανόνες των συλλογισμών. Ο συλλογισμός είναι μεν έγκυρος, αφού το συμπέρασμα απορρέει λογικά από τις τρεις προκείμενες κρίσεις-θέσεις. Ωστόσο δεν είναι αληθής, αφού το περιεχόμενο του συμπεράσματος δεν αποδίδει την αλήθεια της πραγματικότητας. Άρα είναι και μη-Ορθός και δεν έχει λογική ισχύ.
Συνιστά έναν παραλογισμό ή κατά άλλους σόφισμα, αν είναι προϊόν συνειδητής επιλογής με σκοπό την σύγχυση και την παγίδευση των ψηφοφόρων.
Συμπερασματικά το παράδειγμα του συλλογισμού αναδεικνύει περίτρανα τις λογικές και πολιτικές τερατογενέσεις που μπορούν να προκύψουν από την άλογη κατασκευή και υιοθέτηση καταγγελιών και κομματικών συνθημάτων. Οι καταγγελίες-συνθήματα δεν εκθέτουν μόνον τα κόμματα αλλά και την Δημοκρατία μας.
Περισσότερο, όμως, βιάζουν την λογική των ψηφοφόρων και την ελεύθερη βούλησή τους που συνιστούν τα απόλυτα εργαλεία για τις πολιτικές του επιλογές. Άρα κάποιες καταγγελίες-συνθήματα, ίσως, να συνιστούν μία ιδιότυπη “συνταγματική εκτροπή”.(Συναφές συμπέρασμα παραλογισμού απορρέει κι από το σύνθημα “Δημοκρατία ή Εκτροπή”;). Οι παράπλευρες συνέπειες της προπαγάνδας είναι πολλές.
“Η προπαγάνδα είναι ένας μονόλογος που αναζητάει όχι απαντήσεις,αλλά ηχώ” (Όντεν Ου).
Ανάλογες λογικές και πολιτικές τερατογενέσεις θα έχουμε αν υιοθετήσουμε ως ”αληθές” το περιεχόμενο της καταγγελίας-συνθήματος της ΝΔ περί “πεζοδρομιακής δημοκρατίας” του ΣΥΡΙΖΑ.
Το συμπέρασμα – λογικό τέρας– που θα προκύψει είναι το: “ Άρα ο λαός επέλεξε την πεζοδρομιακή δημοκρατία”. (Υποθετικό δεδομένο να κερδίσει στις επόμενες εκλογές ο ΣΥΡΙΖΑ).
Ποιος πολιτικός ή κόμμα θα υιοθετούσε το παραπάνω συμπέρασμα-διαπίστωση, που όμως απορρέει ως λογικό επακόλουθο μιας κομματικής κατηγορίας;
Το Δίδαγμα
Χρήσιμο, λοιπόν, κρίνεται, κόμματα, πολιτικοί και επικοινωνιολόγοι να είναι προσεκτικοί στην κατασκευή και κοινοποίηση καταγγελιών και συνθημάτων. Γιατί δεν τορπιλίζουν μόνον την αναγκαία προεκλογική νηνεμία, αλλά εκθέτουν τα κόμματα και τους πολιτικούς. Κι αυτό γιατί ενίοτε τους παγιδεύουν στα λογικά τέρατα και στις πολιτικές παραδοξότητες των ίδιων τους των καταγγελιών.
Ο Επίκτητος μάς συμβουλεύει: ”Εκάστου έργου σκόποι τα καθηγούμενα και τα ακόλουθα αυτού και ούτως έρχου επ αυτό” (Πριν κάνεις κάτι να εξετάζεις αυτά που προηγήθηκαν και όσα θα ακολουθήσουν).
Αποτελεί σημείο έκπτωσης της πολιτικής μας στο βαθμό που το πολιτικό προσωπικό της χώρας μας δεν βρήκε ακόμη ένα ελάχιστο πεδίο συναίνεσης (consensus). Η πολιτική ευπρέπεια, ο πολιτικός πολιτισμός και η λογική μπορούν να ευδοκιμήσουν ακόμη και στον πιο σκληρό κομματικό ανταγωνισμό.
Το δίδαγμα μάς το δίνει ο ίδιος ο Όμηρος όταν περιγράφει τον πρώτο σκοτωμό των μνηστήρων από τον Οδυσσέα. Κι αυτός δεν ήταν άλλος από τον Αντίνοο που ετυμολογικά παραπέμπει στο Αντί = Νους. ”Επί Αντινόω ιθύνετο πικρόν οιστόν”.
Έστω κι αυτός ο συμβολισμός ας αποτελέσει για όλους μας το αναγκαίο παράδειγμα της πολιτικής μας συμπεριφοράς .
Ας μην πυροβολούμε άλλο την Λογική κι ας έχουμε ως παρακαταθήκη την θέση του Μενάνδρου:
“Αρχής απάσης ηγεμών λόγος”.
Αφήστε το σχόλιό σας