Γράφει ο Δρ. Δημ. Κουτσούκης, δικηγόρος*
Τα καρτέλ είναι μορφές συμπαιγνίας ανεξάρτητων επιχειρήσεων που συντονίζουν τη συμπεριφορά τους στην αγορά και έτσι εμποδίζουν να διαμορφώνεται η τιμή με βάση τους νόμους της αγοράς, δηλαδή με βάση την προσφορά και τη ζήτηση.
Κατά κανόνα συστήνονται με συμφωνία, με την οποία οι συμμετέχουσες επιχειρήσεις δεσμεύονται να ακολουθήσουν κοινή συμπεριφορά στην αγορά σε σχέση με την τιμή ή άλλους παράγοντες (ποιότητα, ποσότητα παραγωγής, επενδύσεις).
Καρτέλ δημιουργούνται τόσο στην πλευρά της προσφοράς -πώλησης προϊόντων/υπηρεσιών, όσο και στην πλευρά της ζήτησης αγαθών. Οι επιχειρήσεις που συμμετέχουν καθορίζουν από κοινού τις τιμές που θα πωλήσουν στην πρώτη περίπτωση ή θα αγοράσουν στη δεύτερη περίπτωση.
Τα καρτέλ στην πλευρά της προσφοράς δημιουργούν μία τεχνητή τιμή που είναι μικρότερη από τη λεγόμενη ανταγωνιστική τιμή, εκείνη δηλαδή που θα διαμορφωνόταν αν δεν λειτουργούσε το καρτέλ, ενώ η τεχνητή τιμή στα καρτέλ στην πλευρά της ζήτησης είναι μικρότερη από την ανταγωνιστική.
Μοναδικός σκοπός των καρτέλ είναι η μεγιστοποίηση των κερδών των επιχειρήσεων που συμμετέχουν σε αυτά. Στα καρτέλ συνήθως συμμετέχουν οι μεγαλύτερες επιχειρήσεις στην αγορά και καλύπτουν το μεγαλύτερο ποσοστό της αγοράς. Δημιουργούν ειδική οργάνωση για την ανταλλαγή των πληροφοριών (τιμοκαταλόγους και άλλες χρήσιμες πληροφορίες), αλλά και για τον έλεγχο τήρησης όσων συμφωνήθηκαν.
Τα καρτέλ στην πλευρά της προσφοράς, εκτός των άλλων, αυξάνουν τις τιμές αγοράς των προϊόντων και βλάπτουν τους καταναλωτές, αλλά και ανεβάζουν τον πληθωρισμό. Τα καρτέλ στην πλευρά της ζήτησης, με τη συμπίεση της τιμής αγοράς των προϊόντων, εκτός των άλλων, εκτοπίζουν τους προμηθευτές από την αγορά, λόγω του ότι αυτοί δεν έχουν τη δυνατότητα να πραγματοποιήσουν κέρδη, για να διατηρήσουν βιώσιμες τις επιχειρήσεις τους.
Λόγω των παραπάνω και άλλων βλαπτικών συνεπειών η σύσταση καρτέλ τιμωρείται από το νόμο με υψηλά πρόστιμα που φθάνουν μέχρι 10% του παγκόσμιου τζίρου πωλήσεων των επιχειρήσεων που συμμετέχουν σε αυτά.
Επειδή τα καρτέλ βλάπτουν τον ελεύθερο ανταγωνισμό, τους αγοραστές ή πωλητές των καρτελικών προϊόντων, αλλά και τους καταναλωτές, και η αποκάλυψή τους έχει ως συνέπεια την επιβολή προστίμων από τις αρχές ανταγωνισμού και την καταβολή αποζημιώσεων στα θύματά τους, οι σχετικές συμφωνίες αλλά και η λειτουργία του καρτέλ κρατούνται μυστικές.
Το καρτέλ γάλακτος αφορούσε την πλευρά της ζήτησης του αγελαδινού γάλακτος ως πρώτης ύλης για την παραγωγή του φρέσκου-νωπού γάλακτος. Σε αυτό συμμετείχαν οι πέντε μεγαλύτερες γαλακτοβιομηχανίες της χώρας, ήτοι η ΔΕΛΤΑ, ΦΑΓΕ, ΜΕΒΓΑΛ, ΟΛΥΜΠΟΣ-ΤΥΡΑΣ, ΝΕΣΤΛΕ. Λειτούργησε στο χρονικό διάστημα από το Μάιο 2001 έως τέλη 2007. Κάλυπτε το 56 % έως 70 % της σχετικής αγοράς.
Λόγω των χαμηλών τιμών αγοράς που εφάρμοζαν οι παραπάνω γαλακτοβιομηχανίες, είχε ως αποτέλεσμα πολλοί γαλακτοπαραγωγοί να παύσουν τη λειτουργία των μονάδων τους, γιατί δεν έβγαιναν λόγω της αύξησης των ζωοτροφών, και έτσι να συρρικνωθεί σημαντικά η εγχώρια παραγωγή γάλακτος.
Δικαιώθηκαν και δικαιώνονται οι γαλακτοπαραγωγοί που κινήθηκαν κατά των παραπάνω γαλακτοβιομηχανιών με αγωγές αποζημίωσης. Εξακολουθούν ακόμη να έχουν δικαιώματα αποζημίωσης όσοι ήταν γαλακτοπαραγωγοί όλη εκείνη την περίοδο ή και σε ένα τμήμα της και πωλούσαν το γάλα σε μία από τις παραπάνω γαλακτοβιομηχανίες, χωρίς να έχει σημασία το αν τώρα δεν διατηρούν τις μονάδες τους. Ομοίως δικαιώματα έχουν και οι κληρονόμοι αυτών των γαλακτοπαραγωγών. Δικαιώθηκαν και γαλακτοπαραγωγοί που άσκησαν την τελευταία διετία σχετικές αγωγές αποζημίωσης.
Τα ελληνικά δικαστήρια έκριναν ότι η ανταγωνιστική τιμή στο ανωτέρω χρονικό διάστημα που λειτουργούσε το καρτέλ ήταν για μικρομεσαίους γαλακτοπαραγωγούς κατά μέσο όρο 0,40 € ανά κιλό γάλα, η δε ζημία τους ήταν η διαφορά μεταξύ της τιμής που κατέβαλε η γαλακτοβιομηχανία και της ανταγωνιστικής τιμής 0,40 € ανά κιλό γάλα. Κρίθηκε πρόσφατα από το Εφετείο Αθηνών ότι η ανταγωνιστική τιμή για τους μεγάλους και πολύ μεγάλους γαλακτοπαραγωγούς είναι υψηλότερη και ανέρχεται σε 0,45 € ανά κιλό.
Οι αγωγές αποζημίωσης συμβάλλουν, πέρα από την αποκατάσταση της ζημίας των θυμάτων του καρτέλ, και στην αποτελεσματικότητα των κανόνων ανταγωνισμού και είναι ευθύνη κάθε ζημιωθέντος να αντιληφθεί το καθήκον του και έτσι να συμβάλει στην διαφύλαξη του δημόσιου αγαθού που λέγεται «ελεύθερος και ανόθευτος ανταγωνισμός».
* Ο Δρ. Δημ. Κουτσούκης είναι εταίρος-διαχειριστής της δικηγορικής εταιρίας Κουτσούκης και Συνεργάτες εξειδικευμένης σε αποζημιώσεις από καρτέλ, www.koutsoukis.gr, [email protected]
