Η πολιτική σκηνή στην Ελλάδα τα τελευταία δεκαπέντε χρόνια γνώρισε πολλά σκαμπανεβάσματα. Στην καρδιά αυτών βρίσκεται το φαινόμενο Αλέξης Τσίπρας. Ένας ηγέτης που παρουσιάστηκε ως εναλλακτική λύση απέναντι στο «παλιό», αλλά τελικά κατέληξε να αναπαράγει όσα ο ίδιος κατήγγειλε. Σήμερα, με την επιστροφή του στο προσκήνιο, δεν φέρνει καινούργιο αέρα. Αντίθετα, ανακυκλώνει το παρελθόν του, με τις ίδιες αντιφάσεις και τα ίδια βάρη, υπονομεύοντας την προοπτική μιας σοβαρής αντιπολίτευσης.
Από το «ΟΧΙ» στο «ΝΑΙ»
Το καλοκαίρι του 2015 παραμένει το σημείο-σταθμός για την πολιτική κληρονομιά του. Ο λαός είπε «όχι» στο δημοψήφισμα και ο Τσίπρας μετέτρεψε την εντολή σε «ναι», υπογράφοντας ένα ακόμη μνημόνιο. Η στιγμή εκείνη δεν ήταν απλώς μια υποχώρηση, αλλά μια στρατηγική μεταστροφή που έδειξε ότι η ηγεσία του δεν ταυτίζεται με τη βούληση της κοινωνίας, αλλά με την ανάγκη πολιτικής επιβίωσης. Αυτό το «σπάσιμο» της εμπιστοσύνης παραμένει ανοιχτή πληγή, την οποία δεν μπορούν να σκεπάσουν τα σημερινά του αφηγήματα περί «νέας αρχής».
Η συμφωνία των Πρεσπών
Το ίδιο ισχύει και με τη συμφωνία των Πρεσπών. Όποια κι αν είναι η ιστορική ή γεωπολιτική της αποτίμηση, πολιτικά αποτέλεσε μια απόφαση που διέσπασε την κοινωνία και άφησε πίσω της ένα φορτίο δυσπιστίας. Ο Τσίπρας εμφανίστηκε πρόθυμος να σηκώσει μόνος του μια επιλογή που δεν είχε επεξεργαστεί συλλογικά, χωρίς να έχει την κοινωνική βάση να την στηρίξει. Ένα ακόμη δείγμα ηγεσίας που δεν υπολογίζει το πολιτικό κόστος, αλλά το μετακυλίει στους άλλους.
Η επιλογή διαδόχου
Ακόμη πιο αποκαλυπτική για τον τρόπο άσκησης της ηγεσίας του υπήρξε η στάση του μετά την εκλογική του ήττα. Αντί να αφήσει το κόμμα να αποφασίσει ελεύθερα και ανοιχτά, έσπευσε να «υποδείξει» διάδοχο. Η επιλογή αυτή, σε μια κοινωνία με βαθιά συντηρητικά αντανακλαστικά, δεν προκάλεσε μόνο αντιδράσεις αλλά και έντονη σύγχυση, οδηγώντας σε διχασμό τον ήδη τραυματισμένο χώρο της αντιπολίτευσης. Αντί για ανανέωση και συλλογική διαδικασία, το κόμμα βρέθηκε δεσμευμένο σε μια προσωπική επιλογή που επιβλήθηκε από τον ίδιο τον απερχόμενο ηγέτη.
Ανακυκλωμένος ηγέτης
Γι’ αυτό και η σημερινή του επιστροφή δεν μοιάζει με καινούργια αρχή. Μοιάζει με «ξαναζεσταμένο φαγητό». Ο ίδιος επιχειρεί να παρουσιάσει την αποχώρησή του από τη Βουλή ως βήμα ελευθερίας, αλλά η ουσία είναι ότι επιστρέφει με το ίδιο πολιτικό φορτίο, τις ίδιες φθαρμένες πρακτικές και τις ίδιες στρατηγικές αποτυχίες. Πρόκειται για έναν ανακυκλωμένο ηγέτη, που αντί να ενώνει την αντιπολίτευση, την αποδυναμώνει και τη διαμελίζει.
Η ωφέλεια για την κυβέρνηση
Το πιο οξύμωρο είναι ότι η παρουσία του ευνοεί τον βασικό του αντίπαλο. Η Νέα Δημοκρατία, αντί να αντιμετωπίζει ένα συνεκτικό μέτωπο, έχει απέναντί της μια αντιπολίτευση σπασμένη και κουρασμένη. Ο ίδιος ο Τσίπρας, με τις επιλογές του, προσφέρει στην κυβέρνηση το αφήγημα της σταθερότητας απέναντι σε ένα «χάος». Αντί να δημιουργεί προοπτική εναλλακτικής διακυβέρνησης, καλλιεργεί την πεποίθηση ότι ο προοδευτικός χώρος δεν μπορεί να σταθεί όρθιος.
Το πολιτικό αποτύπωμα
Το φαινόμενο Τσίπρας δεν είναι απλώς μια προσωπική ιστορία. Είναι σύμπτωμα της πολιτικής μας κουλτούρας: ηγεσίες που υπόσχονται ρήξεις και μεταρρυθμίσεις, αλλά εγκλωβίζονται στη λογική της εξουσίας και της εικόνας. Υπόσχονται συμμετοχή, αλλά επιλέγουν προσωποπαγείς λύσεις. Μιλούν για «νέο ξεκίνημα», αλλά καταλήγουν να ανακυκλώνουν τις ίδιες πρακτικές.
Κατακλείδα
Το ερώτημα, λοιπόν, δεν είναι αν ο Τσίπρας θα ξαναβρεί ρόλο στο πολιτικό σκηνικό. Είναι αν αυτός ο ρόλος θα έχει κάτι πραγματικά καινούργιο να προσφέρει. Μέχρι στιγμής, όλα δείχνουν ότι η «επιστροφή» του είναι περισσότερο μια εμμονή με το παρελθόν παρά μια προοπτική για το μέλλον. Και όσο η αντιπολίτευση επιτρέπει να αιχμαλωτίζεται από τέτοια φαινόμενα, τόσο η κυβέρνηση θα παραμένει κυρίαρχη, με τον Τσίπρα —παράδοξα— να λειτουργεί ως ο πιο χρήσιμος αντίπαλος για το Μαξίμου.
