Με τα παραπάνω στοιχεία εκδόθηκε το δωδέκατο βιβλίο τού Θεοδώρου Νημά, διαπρεπούς φιλολόγου και οτρηρού ερευνητή τής Τοπικής Ιστορίας μας. Το βιβλίο αυτό αποτελεί «συμβολή στην έρευνα και μελέτη τής θεσσαλικής διαλέκτου», όπως γράφεται στον υπότιτλό του. Ταυτόχρονα, αποτελεί και μια αντιπροσφορά στη γενέτειρά του, τον ιστορικό Πλάτανο Τρικάλων, όπου ο συγγραφέας έμαθε τα πρώτα γράμματα και «σπούδασε» τη γλώσσα και τον πολιτισμό του λαού μας.
Και είναι γνωστό ότι όποιος έχει «χορτάσει» την ιδιωματική γλώσσα τού χωριού του, μπορεί έπειτα να μάθει γρηγορότερα και πληρέστερα την κοινή μας γλώσσα, την αρχαία γλώσσα και τις διάφορες ξένες γλώσσες.
Είναι ακόμη γνωστό ότι «στη γλώσσα καθρεφτίζεται όλος ο πολιτισμός μας». Έτσι, ερευνώντας και μελετώντας ο φίλος Θόδωρος το γλωσσικό ιδίωμα του χωριού του, είναι σαν να μας ξεναγεί στα πολιτισμικά στοιχεία αυτού του θεσσαλικού χώρου.
Το βιβλίο συμπεριλήφθηκε στις εκδόσεις τού Φ.Ι.ΛΟ.Σ. Τρικάλων (στη σειρά «Κείμενα και Μελέτες», με αριθμό 19) και είναι αφιερωμένο στην ιερή μνήμη τής μητέρας τού συγγραφέα, Βασιλικής. Το προλογίζουν το Διοικητικό Συμβούλιο του Φ.Ι.ΛΟ.Σ. και ο κ. Θανάσης Νάκας, ομότιμος Καθηγητής Γλωσσολογίας τού Πανεπιστημίου Αθηνών.
Το εξώφυλλο, σχεδιασμένο από την κ. Ελευθερία Κεφαλοπούλου, κοσμείται από μια σύγχρονη φωτογραφία τού χωριού, η οποία το παρουσιάζει καλοκτισμένο και πνιγμένο στο πράσινο. Στην αρχή τού βιβλίου μια διπλή σελίδα φιλοξενεί αεροφωτογραφία τού Πλατάνου (λήψης τού 1970). Ήταν και τότε καταπράσινος και μεγάλος. Το οπισθόφυλλο καλύπτεται από το εργοβιογραφικό σημείωμα του συγγραφέα.
Μετά τους δύο παραπάνω προλόγους (σελ. 11-14) ακολουθούν ο πρόλογος του συγγραφέα (σελ. 15-16) και οι συντομογραφίες (σελ. 17-18). Στις σελ. 19-26 ο συγγραφέας μάς δίνει «σύντομα ιστορικά και αρχαιολογικά στοιχεία» τού Πλατάνου, καθώς και τα 41 ονόματα πεσόντων τού χωριού στους πολέμους (από το 1897 μέχρι το 1974 στην Κύπρο).
Πριν από το κύριο μέρος τού βιβλίου, που είναι το Γλωσσάριο (εκτενές, σελ. 35-296), παρατίθεται μια σπουδαία «εισαγωγή», που περιλαμβάνει τα «βασικά γραμματικά γνωρίσματα του ιδιώματος του Πλατάνου» (παθήσεις συμφώνων και φωνηέντων, ιδιωματική κλίση ρημάτων και ουσιαστικών), καθώς και οδηγίες για τον τρόπο καταχώρησης και επεξεργασίας τών λέξεων (σελ. 27-34). Το Λεξιλόγιο από τη σελίδα 273 και έπειτα διανθίζεται με 16 έγχρωμες φωτογραφίες από τοποθεσίες τού χωριού.
Το «Παράρτημα» περιλαμβάνει πολύ σημαντικά στοιχεία (όλα τα τοπωνύμια του Πλατάνου, επώνυμα γηγενών και επήλυδων, βαπτιστικά ονόματα -με κανονική και με ιδιωματική μορφή-, παλαιά οικογενειακά παρώνυμα, ακόμη και ονόματα των κατοίκων από την οθωμανική καταγραφή του 1454/55 σε μετάφραση της τουρκολόγου Φωτεινής Χαιρέτη).
Το βιβλίο κλείνει με εκτενή βιβλιογραφία (καταγράφονται 45 βιβλία, γενικά και ιδιωματικά κυρίως λεξικά).
Από την εισαγωγή τού συγγραφέα παραθέτω εδώ ένα κομμάτι, που δείχνει τις δυσκολίες τού εγχειρήματος, τις πηγές τών παραδειγμάτων, τη θεσσαλική κατάταξη του εν λόγω ιδιώματος και τον σκοπό τής έκδοσης του βιβλίου:
Η σύνταξη του παρόντος είχε τις δυσκολίες της, τόσο στην εύρεση και ερμηνεία των λέξεων, όσο και στη φωνητική απόδοσή τους, κυρίως όμως στην ετυμολογία τους, η οποία δεν κατέστη δυνατή για όλες τις λέξεις. Τα παραδείγματα που παρατίθενται είναι παρμένα από παροιμίες, στίχους δημοτικών τραγουδιών και καθημερινές εκφράσεις τών κατοίκων τού Πλατάνου.
Ο Θεσσαλός αναγνώστης διαβάζοντας το Γλωσσάριο του Πλατάνου θα διαπιστώσει ότι τις περισσότερες λέξεις που περιλαμβάνονται σ’ αυτό, τις χρησιμοποιούν και στον δικό του τόπο καταγωγής, από την περιοχή Χασίων και της θεσσαλικής Πίνδου έως τον κάμπο τής Θεσσαλίας και τα βουνά τού Κισσάβου και του Ολύμπου, με κάποιες μικρές αποκλίσεις.
Κρίναμε σκόπιμη την έκδοσή του, αφ’ ενός μεν για να αναδείξουμε τον γλωσσικό πλούτο της ιδιαίτερης πατρίδας μας, και αφ’ ετέρου έχοντας την ιδέα ότι, και λίγες λέξεις αθησαύριστες έως τώρα να έχουμε συμπεριλάβει σ’ αυτό, αξίζει τον κόπο. Και μια ελληνική λέξη να χαθεί, είναι κρίμα.
Πρέπει να τονίσω ότι οι ιδιωματικές σημασίες τών λέξεων (κυριολεκτικές και μεταφορικές) δίδονται με γνώση και ακρίβεια και τα παραδείγματα εντυπωσιάζουν με την εκφραστικότητά τους όχι μόνο εμάς που γνωρίζουμε γενικώς τη θεσσαλική διάλεκτο, αλλά και κάθε άλλον, πιστεύω, μελετητή ιδιωμάτων.
Παρόλο που η ετυμολογία τών λέξεων αποτελεί επίπονο και κινδυνώδες έργο, ο Θεόδωρος εδώ μας έδωσε πλήθος έγκυρων ετυμολογιών, οπότε εμείς οι φιλόλογοι, αλλά και κάθε φιλόγλωσσος και φιλομαθής αναγνώστης έχει τώρα στη διάθεσή του ετυμολογίες και των ιδιωματικών λέξεων, από τις οποίες οι περισσότερες έχουν αρχαία ελληνική καταγωγή. Στη συνέχεια αντιγράφω μερικές τέτοιες από το Α του Γλωσσαρίου:
1. αγάλια (επίρ.) = αργά, σιγά-σιγά, χωρίς βιασύνη [αρχ. γαληνός = ήρεμος].
2. αγκώνου (αόρ, άγκουσα) = μπουκώνω απ’ το πολύ φαγητό, φουσκώνω [αρχ. ογκώ = φουσκώνω].
3. αδειάζου (αόρ. άδειασα) = ευκαιρώ, έχω διαθέσιμο χρόνο [μσν. < αρχ. άδεια].
4. αδουκάου (αόρ. αδόκσα) = θυμάμαι [προθ. α + αρχ. δοκώ].
5. ακόλμα, το = κόλλημα, αυτός που πάει κοντά σε κάποιον, αλλά του είναι ανεπιθύμητος [προθ. α + αρχ. κόλλημα].
6. αλτάρ’, το = χοντρό σχοινί που δένουν τα ζώα [λητάρι = σκοινί < μσν. λητάριν < ειλητάριον, υποκ. ελνστ. ειλητός = κλωσμένος, τυλιγμένος].
7. αλυμούρα και λυμούρα, η = βίαιη αρπαγή, λεηλασία, πλιάτσικο, κατάχρηση [πιθ. < λυμαίνομαι < λύμα].
8. αλυχτάου (αόρ. αλυχτούσα) = γαυγίζω (επί σκύλων) [αρχ. υλακτώ].
9. ανάθιμα, το = κατάρα, μισητή κατάσταση· φρ. «Αν είσι κι αν δεν είσι, στ’ ανάθιμα να πας, / εγώ καταλαβαίνω πως άλλον αγαπάς» (δημ. τρ.) [ανάθεμα < αρχ. ανάθημα = αφιέρωμα στους θεούς].
10. απουρρίχνου (αόρ. απόρ’ξα) = αποβάλλω (για εγκύους, και κυρίως επί ζώων) [αρχ. απορρίπτω < από + ρίπτω].
Αγαπητέ Θόδωρε, η προσφορά σου στη Δημόσια Εκπαίδευση, στα Πολιτιστικά, στην Τοπική Ιστορία και Λαογραφία, στη γλώσσα μας, και γενικά στην έρευνα και στη συγγραφή είναι πληθωρική και ανυπολόγιστη. Σου ανήκει κάθε έπαινος και κάθε αναγνώριση.
Νικόλαος Κατοίκος, Καθηγητής Φιλολογίας
Αφήστε το σχόλιό σας