Συνήθης ερώτηση, με υφή παιδικής αφοπλιστικής αφέλειας, επί σειρά διδακτικών ετών:
– «Κυρία, γιατί διδασκόμαστε Αρχαία;»
Άντε τώρα να απαντήσεις επαρκώς -χωρίς τον κίνδυνο να γελοιοποιηθείς- σε αυτή τη συνηθέστατη μα και σοβαρότατη ερώτηση και… πώς να κρυφτείς απ΄τα παιδιά, που έτσι κι αλλιώς τα ξέρουν όλα…
Οι απαντήσεις -με άποψη- που κατά κανόνα εισπράττουν οι μαθητές (όχι μόνο από φιλολόγους) στην εύστοχη για την ηλικία τους ερώτηση είναι οι εξής τρεις:
- Άποψη Α΄: «Η γνώση των Αρχαίων Ελληνικών βελτιώνει τη χρήση των Νέων Ελληνικών».
- Άποψη Β΄: «Μαθαίνουμε Αρχαία, για να διαβάζουμε από το πρωτότυπο τους Αρχαίους Έλληνες συγγραφείς».
- Άποψη Γ΄: «Η διδασκαλία των Αρχαίων Ελληνικών οξύνει την ευφυΐα».
Υπάρχουν βέβαια και μερικοί που απαντάνε με ελληνοκαββαλιστικές ανοησίες, παραδείγματος χάριν ότι τα γράμματα του ελληνικού αλφάβητου έχουν κάποια μαγική σχέση με μυστικά νοήματα κ.λπ., αλλά θα προτιμήσω να μην ασχοληθώ με νοσηρούς γλωσσαμύντορες.
- Άποψη Α΄: Η άποψη αυτή στηρίζεται στην πεποίθηση ότι, αν μάθεις την καταγωγή της γλώσσας σου, αποκτάς επαυξημένη γλωσσική ικανότητα και άψογη γλωσσική πραγμάτωση της σημερινής μορφής της. Δεν το νομίζω. Διορθώστε με αν κάνω λάθος, αλλά θεωρώ πως ένας φυσικός ομιλητής της Νέας Νεοελληνικής μπορεί κάλλιστα να μιλάει απταίστως τη Νεοελληνική, αρκεί να την έχει διδαχτεί σωστά. Το πολυπόθητο «πλούσιο λεξιλόγιο» δε, θα το αποκτήσει (πώς αλλιώς;) διαβάζοντας ποικίλα κειμενικά είδη γραμμένα στη νεοελληνική και γενικά εκτιθέμενος σε ένα καλλιεργημένο γλωσσικά περιβάλλον. Δεν βλέπω πώς μπορεί η τριβή με τη σύνταξη και τη μορφολογία των Αρχαίων Ελληνικών να οδηγήσει σε υψηλότερο επίπεδο γνώσης της Νέας Ελληνικής. Εδώ που τα λέμε, κανένας σοβαρός επιστήμονας δεν το βλέπει. Ακόμα και η ενσωμάτωση της μελέτης της ετυμολογίας δεν παρέχει στον διδασκόμενο παρά τη γνώση της σημασιολογικής ι σ τ ο ρ ί α ς μιας λέξης και όχι την βαθύτερη κατανόηση της σύγχρονης σημασίας της, η οποία ορίζεται αποκλειστικά από τη χρήση που της επιφυλάσσει το συγκαιρινό περικείμενο. Κάπως έτσι εξηγείται, άλλωστε, ότι δεκάδες απόφοιτοι της κλασικής φιλολογίας, που παίζουν τα ρήματα εις -μι στα δάχτυλα, μετά βίας γράφουν ένα κείμενο της προκοπής στα σύγχρονα Ελληνικά. Θες να γράφεις καλά τη γλώσσα σου; Άσε τον Όμηρο και τον Θουκυδίδη και μελέτησε ωραία κείμενα γραμμένα στη σύγχρονη γλώσσα μας.
- Άποψη Β΄ : Μμμμ, προβληματάκι πάλι. Πρώτα απ’ όλα, τί θα πει «Αρχαία Ελληνικά»; Άλλα τα Αρχαία του Ομήρου, άλλα του Πλάτωνα, άλλα του Σοφοκλή κ.ο.κ. Η γλωσσική και μόνο προσέγγιση στον καθένα από τους παραπάνω απαιτεί ειδική «προπαίδεια» που είναι αδύνατον να αποκτηθεί στο πλαίσιο της γενικής Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης. Ποιος πιστεύει στα σοβαρά ότι, αν κάνεις μερικά χρόνια Αρχαία στο σχολείο, είσαι σε θέση να διαβάσεις και να καταλάβεις απ’ το πρωτότυπο στους αρχαίους συγγραφείς; Πολύ περισσότερο θα τους καταλάβεις αν τους διαβάσεις σε μια καλή μετάφραση από μια επιστημονική έκδοση εκτενώς σχολιασμένη, αφού η δυσκολία κατανόησης των αρχαίων συγγραφέων δεν απορρέει τόσο από τη γλωσσική διαφορά, όσο από την ελλιπή γνώση για το συγκείμενο στο οποίο γράφτηκαν αυτά τα μεγάλα κείμενα. Για να καταλάβεις τις «ΒΑΚΧΕΣ» του Ευριπίδη δεν απαιτείται γνώση χρονικής και εγκλιτικής αντικατάστασης. Απαιτείται, όμως, να διαβάσεις τουλάχιστον έναν Dodds… Ασφαλώς, η έστω μερική γνώση της γλώσσας του Ευριπίδη θα βοηθήσει, αλλά είναι ο ρόλος του σχολείου να αρματώνει τον μαθητή έτσι, ώστε να διευκολυνθεί (και μάλιστα μόνο εν μέρει), η πρόσβασή του στις… Βάκχες; Δε νομίζω.
- Άποψη Γ΄: Θα προσπεράσω εντέχνως απορίες αυτονόητες, του τύπου, «ποιος διδάσκει, επαρκής ή μη, απόφοιτος ποιου Πανεπιστημιακού Τμήματος, αξιολογημένος ή όχι κι αν ναι, από ποιον, καλοπληρωμένος ή με γλίσχρες αμοιβές…». Ναι, ας πούμε λοιπόν ότι οξύνει την ευφυΐα η διδασκαλία των Αρχαίων Ελληνικών. Αναντιλέκτως, όπως την οξύνει και η διδασκαλία των Αγγλικών, των Γαλλικών, των μαθηματικών, της γεωμετρίας και άλλων επιστημονικών αντικειμένων. Δε διαθέτουμε καμία απόδειξη ότι η εκμάθηση ειδικά των Αρχαίων Ελληνικών κάνει τους ανθρώπους πιο έξυπνους, περισσότερο απ’ ό,τι η εκμάθηση οποιασδήποτε άλλης γλώσσας. Μόνο φληναφήματα σε blogs διαβάζουμε, που κυμαίνονται από αναξιόπιστες εμπειρικές μαρτυρίες μέχρι ανεκδιήγητης βλακείας ψευδοεπιστημονικές προτάσεις, όπως «στα Αρχαία Ελληνικά υπάρχει σε μεγάλη συχνότητα ο φθόγγος /ν/, που, όταν τον εκφέρεις, λαμβάνει ο εγκέφαλος περισσότερο οξυγόνο και έτσι γίνεσαι πιο έξυπνος» (!)
Επομένως, αγαπητά μου παιδιά, μην ακούτε τι σας λέει ο φιλόλογος στην τάξη. Ο φιλόλογος συνήθως δεν έχει ιδέα από γλωσσολογία (ενίοτε και από φιλολογία), απλώς έχει μάθει να κλίνει ανώμαλα ρήματα και να θεωρεί ότι τα Ελληνικά (αρχαία και νέα) είναι «η πλουσιότερη γλώσσα του κόσμου» (guess what, το ίδιο θεωρούν και Άγγλοι, Γάλλοι, Πορτογάλοι, Σέρβοι, Βούλγαροι, Ρουμάνοι, Πολωνοί, Σκοπιανοίοίοί για τη δική τους γλώσσα). Βλέπετε, κάθε λαός έχει την τάση να επενδύει συναισθηματικά και ιδεολογικά τη γλώσσα του, διότι η γλώσσα συνιστά συστατικό στοιχείο της εθνικής του ταυτότητας. Άρα, ίσως η πιο απλή, η πιο τίμια, ειλικρινής, αν και κάπως ταυτολογική απάντηση στο αρχικό δύσκολο ερώτημα, την οποία οφείλουμε χωρίς δεύτερες σκέψεις στους μαθητές μας, θα ήταν:
«Διδασκόμαστε Αρχαία Ελληνικά, γιατί είμαστε Έλληνες!»
Φυσικά οι όποιες διαφωνίες είναι δεκτές, αρκεί να μην αποτελούν επιχειρήματα που αφορούν στα «εγκεφαλικά» /ν/, τα «μα τα Αρχαία Ελληνικά είναι η γλώσσα των υπολογιστών» και τα «το παιδί μου από τότε που έμαθε Αρχαία έβγαλε τρίτο μάτι στο μέτωπο», γιατί θα γελάσω!
(Το κείμενο αφιερώνεται στον Β. που, αν και άλλης ειδικότητας, (ή μήπως «επειδή»; ) είναι πολύ πιο ενημερωμένος γλωσσικά και γλωσσολογικά από τους περισσότερους απόφοιτους Φιλολογίας που έχω συναντήσει στη ζωή μου!)
Μαρία Αγναντή
Φιλόλογος
