Η πρόσφατη υπόθεση του καρδιοχειρουργού στη Λάρισα, που συνελήφθη να παραλαμβάνει “φακελάκι”, αποτελεί αφορμή για να εστιάσουμε σε ένα από τα πιο διαχρονικά και διαβρωτικά χαρακτηριστικά του ελληνικού δημόσιου βίου: το ακαταλόγιστο. Δεν πρόκειται για περιστασιακό φαινόμενο ή μεμονωμένη παρέκκλιση. Αντιθέτως, διατρέχει οριζόντια θεσμούς και επαγγέλματα – από την υγεία και τη δικαιοσύνη, μέχρι την πολιτική και τη δημόσια διοίκηση.
Το “φακελάκι” στην Υγεία δεν είναι απλώς προϊόν ατομικής πλεονεξίας. Ευδοκιμεί σε ένα οικοσύστημα όπου η αμοιβή είναι ανεπαρκής, το κράτος αδυνατεί να επιβραβεύσει την αριστεία ή να στηρίξει αξιοπρεπώς τον λειτουργό, ενώ ο πολίτης — αντιμέτωπος με την ανασφάλεια και τη γραφειοκρατία — συχνά αισθάνεται ότι δεν έχει άλλη επιλογή από το να “επιταχύνει” διαδικασίες μέσω αδήλωτων πληρωμών. Από την άλλη, η κοινωνική ανοχή προς αυτήν την πρακτική, παρά τις δημόσιες καταδίκες, μαρτυρά ένα βαθύ έλλειμμα εμπιστοσύνης στους θεσμούς.
Αυτό, ωστόσο, που διαφοροποιεί το ελληνικό παράδειγμα, είναι το βάθος και η θεσμική κατοχύρωση της ατιμωρησίας. Οι πολιτικοί έχουν φροντίσει να διασφαλίσουν προνόμια που υπερβαίνουν κατά πολύ τα συνήθη διεθνή πρότυπα, είτε μέσω του νόμου περί ευθύνης υπουργών, είτε μέσω μιας κουλτούρας μη λογοδοσίας που αποθαρρύνει την αυστηρή εφαρμογή των νόμων. Το ίδιο ισχύει και σε άλλα πεδία, όπου ισχυρές επαγγελματικές ενώσεις, εσωτερικές ιεραρχίες ή η απουσία ελέγχου θωρακίζουν τα μέλη τους από κάθε ουσιαστική συνέπεια.
Το αποτέλεσμα είναι ένας φαύλος κύκλος: το σύστημα γεννά “ακαταλόγιστους”, οι οποίοι με τη σειρά τους αναπαράγουν τον ίδιο κώδικα συμπεριφοράς, μετατρέποντας την εξαίρεση σε κανόνα. Η αποκαλυπτική τιμωρία ενός μεμονωμένου παραβάτη, όσο θεαματική κι αν είναι επικοινωνιακά, δεν συνιστά μεταρρύθμιση. Αντίθετα, συχνά λειτουργεί ως άλλοθι, επιβεβαιώνοντας ότι “γίνεται δουλειά”, ενώ το υπόστρωμα μένει ανέγγιχτο.
Η μακροπρόθεσμη θεραπεία αυτής της “κοινωνικής ασθένειας” δεν μπορεί να στηριχθεί αποκλειστικά σε διοικητικές ποινές ή σε μια γενική επίκληση ηθικής. Απαιτείται ριζική ανασυγκρότηση των θεσμών λογοδοσίας, πραγματική ισονομία και ένα νέο κοινωνικό συμβόλαιο εμπιστοσύνης. Αλλιώς, θα συνεχίσουμε να αναζητούμε “ενόχους” εκ των υστέρων, αντί να χτίζουμε προληπτικά ένα σύστημα στο οποίο κανείς δεν θα είναι υπεράνω των νόμων — ούτε γιατρός, ούτε υπουργός, ούτε κανείς άλλος.
