Η ιδιότυπη κατάσταση «ελεύθερων πολιορκημένων» που ζούμε εδώ κι έναν χρόνο, πλημμυρίζει κάθε τομέα της ζωής και των δραστηριοτήτων της, που ξέραμε μέχρι τώρα. Στην εργασία, τις κοινωνικές σχέσεις, την εκπαίδευση, την άθληση, την επαφή με την φύση, τις συναλλαγές, την οικονομία και άλλα.
Ταυτόχρονα όμως, ανέδειξε κι ένα πολύ σοβαρό ζήτημα ανθρωπίνου ενδιαφέροντος, το οποίο θα συζητείται όταν ανοίξουν(;) τα σχολεία και θα γιγαντωθεί τα προσεχή χρόνια. Αφορά το ζήτημα της «εξ αποστάσεως εκπαίδευσης», της περιβόητης «τηλεκπαίδευσης», το οποίο δεν είναι απλά μια αντανακλαστική αντίδραση του εκπαιδευτικού συστήματος, για να προσφέρει πρώτες βοήθειες στην πληγωμένη μαθητική νεολαία.
Αντιθέτως, διαμορφώνει (συνειδητά ή ασυνείδητα) ένα τοπίο ψηφιακών στρατηγικών μετα-εκπαίδευσης σ’ έναν κόσμο, όπου οι σχέσεις δεν θα είναι πια οι ίδιες, μετά την κοινωνική απομόνωση που επιφέρει η υγειονομική κρίση της πανδημίας.
Η ζοφερή προοπτική δεν είναι η πρόσκαιρη(;) διακοπή στην υγιή σχέση εκπαιδευτικών-μαθητών, αλλά η σταδιακή αλλοίωση και αλλοτρίωσή της και μάλιστα με τις «ευλογίες» ενός μηχανικού θαύματος απο-ανθρωποίησης, «για το καλό μας».
Το πρόβλημα και ο ανάλογος προβληματισμός, που αναδύεται απ’ αυτό, έχουν βαθύτερα χαρακτηριστικά, καθώς αυτή είναι η ουσία, η φύση και εντέλει το πρόβλημα της «τηλεκπαίδευσης»: η σταδιακή απόσυρση κι εξαφάνιση της φυσικής παρουσίας του δασκάλου/ας, της ίδιας της παιδευτικής μυητικής και μυσταγωγικής ζεστής επαφής, μιας πραγματικής στοργικής σχέσης ανθρώπινης συνεξέλιξης.
Η αποϋλοποίηση-αποϊεροποίηση της σχέσης δασκάλου και μαθητών θα αποτελεί κεντρικό ζήτημα – πρόβλημα σε ελάχιστα χρόνια. Η εκπαιδευτική κοινωνική απόσταση θα δικαιολογείται συνεχώς και θα επιβάλλεται, όπως μέχρι τώρα η υπερτεχνολογική μεγέθυνση, είτε επειδή «δεν μπορείς να πας ενάντια στην πρόοδο», είτε επειδή αύριο θα υπάρχουν περιβαλλοντικοί, υγειονομικοί ή όροι ασφαλείας για μια καθολική εφαρμογή της, χωρίς όρια και κριτική σκέψη.
Η ψυχολογική προσαρμογή που έχουμε υποστεί τις τελευταίες δεκαετίες έχει οδηγήσει τους περισσότερους ανθρώπους στο συμπέρασμα να ταυτίζουν την πρόοδο του πολιτισμού αποκλειστικά με την τεχνική εξέλιξη. Η… μαγεία που εκπέμπουν τα «γκάτζετς» στον άνθρωπο έχουν πάρει την μορφή ενός είδους πανδημίας και του δημιουργούν την πεποίθηση ότι οι «έξυπνες συσκευές» και οι «άυλες επαφές» είναι το παν της ανθρώπινης προόδου.
Ξεχνούν όμως ότι ο άνθρωπος είναι ον, τουλάχιστον όσον αφορά το συναίσθημα και την επαφή, καθώς εκτός από εγκέφαλο έχει και σώμα και ψυχή. Δεν μιλάμε πια για μια τεχνολογία – εργαλείο στην υπηρεσία του ανθρώπου, όπως πολλοί επιμένουν ακόμη να νομίζουν, ταυτίζοντας την «τηλεργασία» ή την «τηλεκπαίδευση» με τον τηλέγραφο ή την ανακάλυψη του τηλεφώνου. Αναφερόμαστε σ’ ένα αυτόνομο τεχνικό σύστημα, με την δική του δυναμική αναπαραγωγής, το οποίο εμποτισμένο από την κερδοσκοπική λογική δεν έχει πια ουδέτερη υφή.
Η απλουστευτική και καθησυχαστική εντέλει λογική περί της καλής ή κακής χρήσης της τεχνολογίας αρχίζει πλέον να ξεθωριάζει, επειδή η συγκεκριμένη λειτουργία της μαζικής μετατεχνολογίας έχει την δυναμική να αλλάξει την ίδια την ανθρωπολογική δομή, να μεταλλάξει τον ίδιο τον άνθρωπο ως ιστορικό τύπο. Αυτό δεν θα το κάνει η κακή χρήση της τεχνολογίας, αλλά η ίδια η λογική της.
Ιδιαίτερα μάλιστα, όταν σχεδόν όλοι μας, απόλυτα συναινετικά, έχουμε δώσει το δικαίωμα στα λογισμικά κάθε είδους να χειρίζονται προσωπικά μας δεδομένα σε μια πρωτοφανή για την ιστορία της ανθρωπότητας εθελοδουλεία, πιστεύοντας ότι αυτή είναι μια φυσική νομοτέλεια και όχι ένας ακραίος ολοκληρωτισμός, που οδηγεί σε μια πολλαπλή υποταγή χαρακτήρα.
Η θριαμβολογία για την ψηφιακή επαύξηση του ανθρώπου, στην ουσία το «σβήσιμο» του ανθρώπου – δάσκαλου, θα είναι το υπαρξιακό πρόβλημα της εκπαίδευσης. Η «νέα γλώσσα» των εικονικών τάξεων, εφόσον δεν θα είναι μια συμπληρωματική αναβάθμιση των εκπαιδευτικών μέσων, είναι ικανή να διαμορφώσει μια νέα ακόμα πιο ατομιστική κι εγωκεντρική συνείδηση.
Μια συνείδηση που «ενώνει» πρόσωπα, εντελώς διαχωρισμένα με την ψευδαίσθηση μιας κοντινής επαφής σε… ασφαλή απόσταση. Η υπονόμευση της ανθρώπινης επαφής, της Γλώσσας μας και της Ιστορίας μας, του πραγματικού δημόσιου κοινοτικού χώρου, το γκρέμισμα του φυσικού τόπου συνεύρεσης και μάθησης, θα αποτελειώσουν τον ήδη βαρύτατα τραυματισμένο πολιτισμό μας.
Η προτεραιότητα και η επιδεξιότητα της μετάδοσης «bytes» και «High definition» ηλεκτρονικών σχέσεων, έναντι της ατελούς μεν, αλλά φυσικής και τραγικής σχέσης νοήματος δε, που είναι ο Έρωτας της Ζωής και των Ανθρώπων για το Καλό και το Αγαθό, αποτελούν ήδη την στρέβλωση της ίδιας της Φύσης και της Ανθρώπινης Ταυτότητας, η οποία στην Αρμονία του Ελληνικού Κόσμου, περιείχε την έννοια του τραγικού.
Αυτού που έθετε και το μέτρο, το όριο, ενσαρκωμένο στον τραγικό ήρωα του Αρχαιοελληνικού δράματος. Κάτι το οποίο είναι πολύ σημαντικό να κατανοούμε και ν’ αγγίζουμε ως προστατευτικό νόημα του βίου και των ανθρωπίνων σχέσεων.
Γιώργος Μισιάκας
