Η Εξ Αποστάσεως (και η ψηφιακή) εκπαίδευση δεν είναι «ταξική»

Γράφει ο φιλόλογος Ευθύμιος Αθ. Κουφογιάννης

Ανάμεσα στα άλλα, την εποχή της πανδημίας εξαιτίας του κορωνοϊού, ακούστηκε κι αυτό στον χώρο της εκπαίδευσης από πολιτικούς, εκπαιδευτικούς και συνδικαλιστές: η Εξ Αποστάσεως εκπαίδευση είναι «ταξική». Ας δούμε όμως κατά πόσο ευσταθεί αυτή η κατηγορία. Η Εξ Αποστάσεως εκπαίδευση κατηγορείται ότι «κατηγοριοποιεί» και κάνει «ταξικές διακρίσεις» μεταξύ των μαθητών ενώ άρχισε να υλοποιείται (από τον φετινό Μάρτιο) εντελώς πρόχειρα, χωρίς καμιά προετοιμασία, επιμόρφωση των εκπαιδευτικών και χωρίς προηγούμενη εξοικείωση της σχολικής κοινότητας. Το πανελλήνιο σχολικό δίκτυο βέβαια προϋπήρχε αλλά εγκαταλείφθηκε εδώ και χρόνια στην τύχη του χωρίς αναβάθμιση. Και το ψηφιακό σχολείο ενώ ξεκίνησε τα βήματά του πριν από εννιά χρόνια βάλτωσε ή «πολεμήθηκε» από τους διαδόχους των εμπνευστών του. Άλλοτε εξαιτίας της αδιαφορίας ή των συντεχνιακών συμφερόντων και άλλοτε εξαιτίας ιδεοληπτικής προσέγγισης και αντιμετώπισης των νέων τεχνολογιών στην παιδεία.

Αλλά και η τωρινή ηγεσία του υπουργείου παιδείας εμφανίζεται άτολμη στη δική της πρόταση για τη νέα εκπαιδευτική μεταρρύθμιση όπου η ψηφιακή μεταρρύθμιση στο σχολείο θα έπρεπε να είναι πρώτη προτεραιότητα. Και όσον αφορά την Εξ Αποστάσεως Εκπαίδευση εξακολουθεί να την προτείνει ως προαιρετική ακόμα και στις βαθμίδες που η φοίτηση των μαθητών είναι υποχρεωτική. Κι εδώ δύο τινά συμβαίνουν: ή αναγνωρίζει ότι δεν μπορεί να γίνει ουσιαστική δουλειά μέσω αυτής και βρίσκεται σε αδυναμία να την υποστηρίξει ή κατά βάθος «σιωπά» και «φοβάται» το πολιτικό κόστος λόγω των «φωνών» που τη χαρακτηρίζουν ως «ταξική» ή απλά βολεύεται στο να κάνει τα ελάχιστα.

Πότε πρόλαβε λοιπόν να εφαρμοστεί στη χώρα μας η Εξ αποστάσεως εκπαίδευση (με όλες τις αρχές που τη διέπουν και τις προϋποθέσεις), πότε είδαμε τα αποτελέσματά της (και ποιες μελέτες έγιναν) και απορρίφθηκε ως «ταξική»; Κανείς δεν μπήκε στον κόπο να διαβάσει και να ενημερωθεί ότι αυτή ισχύει εδώ και μισό αιώνα σε όλες τις πολιτισμένες χώρες και ότι η γνώση την εποχή του διαδικτύου κυκλοφορεί άφθονη και δωρεάν προσφέροντας ευκαιρίες μόρφωσης στους οικονομικά και κοινωνικά αδύναμους; (π.χ. μπορεί κάποιος να έχει ψηφιακή πρόσβαση στις μεγαλύτερες πανεπιστημιακές – κι όχι μόνο – βιβλιοθήκες του κόσμου και να παρακολουθεί δωρεάν μαθήματα μέσω διαδικτύου των καλύτερων πανεπιστημίων και σχολείων του πλανήτη).

Και πόσο «ταξική» θα είναι η Εξ Αποστάσεως εκπαίδευση αν η πανδημία συνεχιστεί και τα σχολεία (ξανα)κλείσουν; Τα παιδιά των αδύναμων κοινωνικών στρωμάτων δεν θα έχουν καμία ευκαιρία πρόσβασης στο δημόσιο εκπαιδευτικό σύστημα ενώ υπάρχουν οι τρόποι: σύγχρονες και ασύγχρονες πλατφόρμες, ηλεκτρονικές διευθύνσεις, κινητό τηλέφωνο με δωρεάν σύνδεση και δεδομένα, ραδιόφωνο, τηλεόραση ακόμη και η παραδοσιακή αλληλογραφία μέσω ταχυδρομείου. Ενώ τα παιδιά των εύπορων τάξεων έχουν πάντα τους τρόπους (και τα χρήματα) να εκπαιδεύονται. Σε συνθήκες έκτακτης ανάγκης η Εξ αποστάσεως εκπαίδευση είναι απόλυτα δημοκρατική γιατί προσπαθεί να γεφυρώσει το χάσμα των ανισοτήτων μεταξύ των μαθητών δίνοντας ευκαιρίες εκπαίδευσης στους αδύναμους και σ’ αυτούς των απομακρυσμένων περιοχών όταν τα σχολεία είναι κλειστά. Επίσης, τα παιδιά που είναι ευάλωτα στην υγεία τους ή έχουν ευάλωτους γονείς δεν θα πάνε σχολείο και θα καθίσουν στο σπίτι τους λόγω κορωνοϊού. Δεν δικαιούνται άραγε να παρακολουθούν μαθήματα εφόσον διαθέτουν τα απαραίτητα μέσα; Η εξ αποστάσεως εκπαίδευση όταν δεν χρησιμοποιείται επειδή καταγγέλεται ιδεολογικά(;) ή απλώς είναι προαιρετική με απόφαση υπουργού, τότε γίνεται «ταξική» γιατί δεν δίνει ευκαιρίες πρόσβασης στην εκπαίδευση.

Όσοι λοιπόν κατηγορούν την Εξ Αποστάσεως εκπαίδευση ως «ταξική» και την απορρίπτουν ή όσοι συμπορεύονται μαζί τους για διάφορους λόγους κάνοντάς την προαιρετική, πετυχαίνουν τελικά το αντίθετο απ’ αυτό που ισχυρίζονται ότι επιδιώκουν! Κι είναι έωλο έως γελοίο το επιχείρημά τους και ο φόβος τους μήπως επιστρέψουμε σε συνθήκες μεσαίωνα(!) εφόσον η Εξ Αποστάσεως εκπαίδευση «κανονικοποιηθεί» και «μείνει» στην εκπαιδευτική ζωή. Μα εδώ και δεκαετίες είμαστε ζούμε τη «μεσαιωνική μηχανική αποστήθιση» των γνώσεων από τους μαθητές, οι επιδόσεις του μέσου μαθητή χειροτερεύουν, σύμφωνα με τα στοιχεία των διεθνών διαγωνισμών και των πανελλαδικών εξετάσεων, το χάσμα με τις προηγμένες χώρες όσον αφορά τις ψηφιακές και άλλες δεξιότητες διευρύνεται στερώντας σε πολλές γενιές νέων να αντιμετωπίσουν το μέλλον εφοδιασμένοι με τα κατάλληλα προσόντα. Είναι εκπληκτικά αντιφατική η ρητορική όσων αρθρώνουν δημόσιο λόγο και επιμένουν να κοιτούν σταθερά στο παρελθόν απορρίπτοντας εκ των προτέρων καθετί καινοτόμο που μπορεί να ταράξει τα «βαλτωμένα νερά» της εκπαίδευσης με το επιχείρημα ότι η τεχνολογία μας γυρνάει σ’ ένα «σκοτεινό» παρελθόν αδιαφάνειας και ανελευθερίας και ότι όσοι τα προτείνουν, έχουν «ύποπτα σχέδια». Τι να πει κανείς: σύγχυση και ιδεοληψία σε όλο της το μεγαλείο από ανθρώπους που θα έπρεπε να είναι στην πρωτοπορία των αλλαγών προς όφελος της κοινωνίας. Για παράδειγμα, μια προοδευτική πρόταση στη δημόσια συζήτηση και στις προθέσεις του υπουργείου παιδείας για τη δημιουργία πειραματικών και πρότυπων σχολείων, θα μπορούσε να είναι η δημιουργία πρότυπων ψηφιακών επαγγελματικών σχολείων και σχολείων για μαθητές μειονεκτικών και απομακρυσμένων περιοχών ή για μαθητές που προέρχονται ευάλωτες και αδύναμες κοινωνικές ομάδες. Η αριστεία λοιπόν να γίνει στόχος και για τους αδύναμους κι όχι να απορρίπτεται ως.. «ρετσινιά».

Επίσης, τίθεται το ρητορικό ερώτημα: κατά πόσο οι μαθητές – που έχουν τα ψηφιακά μέσα – είναι ψηφιακά αλφαβητισμένοι και προετοιμασμένοι κατάλληλα τα προηγούμενα χρόνια από το σχολείο ώστε να μπορούν να ανταπεξέλθουν στην εξ αποστάσεως εκπαίδευση; Ένας αριθμός μαθητών απέχει από τη διαδικασία εξαιτίας αυτού του λόγου. Φταίει λοιπόν η εξ αποστάσεως εκπαίδευση και γι’ αυτούς τους μαθητές; Όχι βέβαια αλλά φταίει το σημερινό σχολείο που αναπαράγει τις κοινωνικές ανισότητες αφού οι λιγότερο προνομιούχοι μαθητές δεν λαμβάνουν τις απαραίτητες ψηφιακές κι άλλες δεξιότητες και δεν προετοιμάζονται με επάρκεια για να αντιμετωπίσουν τις προκλήσεις του σύγχρονου τρόπου ζωής. Ο ψηφιακός γραμματισμός συνδέεται αποκλειστικά με το μάθημα της πληροφορικής κι όχι με όλο το πρόγραμμα σπουδών και διδασκαλίας όπου κυριαρχεί η «μετωπική» διδασκαλία, η διάλεξη του εκπαιδευτικού με τους μαθητές να είναι παθητικοί θεατές και το άγχος να «βγει» η ύλη.

Το υπουργείο παιδείας, αν υπάρξει νέο κύμα πανδημίας, σε συνεργασία με την εκπαιδευτική κοινότητα πρέπει να καθιερώσει (και βεβαίως να ενισχύσει) ως υποχρεωτική την εξ αποστάσεως εκπαίδευση. Το να μείνει ως προαιρετική μπορεί να ακούγεται ευχάριστα σε μεγάλη μερίδα της εκπαιδευτικής κοινότητας και των γονέων αλλά δεν θα ωφελήσει τους μαθητές και ειδικά τους αδύναμους.

Όλα αυτά δε σημαίνουν ότι η Εξ αποστάσεως εκπαίδευση μπορεί να υποκαταστήσει τη φυσική παρουσία του εκπαιδευτικού και των μαθητών στο σχολείο. Αλλά μπορεί να υποβοηθήσει το εκπαιδευτικό έργο και ειδικά σε συνθήκες έκτακτης ανάγκης. Οι εκπαιδευτικοί αγωνιούν για την παιδεία και το απέδειξαν με τη μεγάλη συμμετοχή στην εξ αποστάσεως εκπαίδευση και χωρίς να έχουν πάντα τα εφόδια. Οι εκπαιδευτικοί περιμένουν επιμόρφωση και ουσιαστική βοήθεια από την πολιτεία και σαφές σχέδιο κι όχι παλινδρομήσεις λόγω πολιτικών υπολογισμών ή παρωχημένων ιδεοληψιών. Χωρίς τις απαραίτητες δομές, τον απαραίτητο τεχνολογικό εξοπλισμό αλλά και χωρίς στελέχη που θα πιστεύουν στη ψηφιακή παιδεία και με τις πρωτοβουλίες τους θα στηρίξουν τον εκσυγχρονισμό του σχολείου, δεν μπορούν να υπάρξουν ουσιαστικά αποτελέσματα. Γιατί ακούγεται και είναι οξύμωρο στελέχη της εκπαίδευσης (προϊστάμενοι, διευθυντές, κ.λ.π.) να δηλώνουν ότι δεν πιστεύουν στην εξ αποστάσεως εκπαίδευση ή ότι την απορρίπτουν και την ίδια ώρα να καλούνται να την εφαρμόσουν!

Κι όσον αφορά τις τεχνολογικές και ψηφιακές υποδομές στο ελληνικό σχολείο όσοι ηλεκτρονικοί υπολογιστές και όσα ψηφιακά πολυμέσα κι αν αγοραστούν, δεν θα έχουν κανέναν απολύτως αποτέλεσμα αν δεν υπάρξει μια γενικότερη «ψηφιακή» κουλτούρα από τους εκπαιδευτικούς και μια ξεκάθαρη στόχευση από την εκάστοτε πολιτική ηγεσία της παιδείας για τον ψηφιακό γραμματισμό των μαθητών. Αρκεί μόνο να θυμηθούμε ποια ήταν τα αποτελέσματα όταν η ελληνική πολιτεία πριν από χρόνια δώρισε σε όλους τους μαθητές της α’ γυμνασίου από έναν φορητό υπολογιστή και στη συνέχεια εξόπλισε αρκετά σχολεία με διαδραστικούς πίνακες και άλλα μέσα. Τίποτα δεν άλλαξε αφού ούτε σχεδιασμός υπήρξε, ούτε επιμόρφωση, ούτε αλλαγές στο πρόγραμμα σπουδών.

Το όποιο θετικό ξεκίνησε – έστω και λειψά – με την Εξ Αποστάσεως Εκπαίδευση δεν πρέπει να σταματήσει και η «προίκα» που δημιουργήθηκε από τον αγώνα και την αγωνία των εκπαιδευτικών, να χαθεί. Το υπουργείο παιδείας πρέπει να παρουσιάσει σύντομα ένα ολοκληρωμένο σχέδιο ψηφιακής παιδείας ώστε η νέα γενιά να αποκτήσει σύγχρονες δεξιότητες και να ηγηθεί της προσπάθειας για να μπορέσει η χώρα να διεκδικήσει τα οφέλη της τέταρτης βιομηχανικής επανάστασης.

Οι μεγάλες αλλαγές που έφερε στη ζωή μας η ταχεία επιστημονική και τεχνολογική εξέλιξη τον εικοστό αιώνα και που συνεχίζονται με μεγαλύτερη ένταση την τρίτη δεκαετία του εικοστού πρώτου, χρειάζονται όραμα, σχέδιο, πρωτοβουλίες, καινοτομίες με σεβασμό στα δικαιώματα των ανθρώπων, στη δημοκρατία και το περιβάλλον. Αν η εκπαιδευτική κοινότητα, τα στελέχη της και οι δημόσιοι εκφραστές στης δεν διεκδικήσουν το ψηφιακό μέλλον αλλά αρνούνται πεισματικά οποιαδήποτε αλλαγή στην εκπαίδευση καταγγέλοντας και ανακαλύπτοντας «ύποπτους σχεδιασμούς», τόσο το χειρότερο για όλους μας και κυρίως για τις ευάλωτες και μη προνομιούχες κοινωνικές ομάδες. Κι αν η πολιτεία νομίζει ότι κάνει το καθήκον της αγοράζοντας ψηφιακό εξοπλισμό για τα σχολεία χωρίς σχέδιο και όραμα, αυταπατάται ή απλά καλύπτεται πίσω από το βολικό επιχείρημα «εγώ έκανα το καθήκον μου ξοδεύοντας λεφτά για τη δημόσια παιδεία» και θα αρκείται στους αριθμούς. Απλά θα ξοδεύει τα χρήματα των φορολογουμένων ρίχνοντάς τα σε «ψηφιακό βαρέλι δίχως πάτο».

Η Εξ Αποστάσεως Εκπαίδευση δεν είναι «ταξική» αλλά απόλυτα δημοκρατική και προοδευτική για τους μαθητές και τους εκπαιδευτικούς γιατί διαχέει τη γνώση, ανοίγει νέους δρόμους και δημιουργεί ευκαιρίες. Φτάνει να υποστηριχθεί ειλικρινά και σωστά. Γίνεται όμως, βολική στην κριτική για όσους συνεχίζουν να «πωλούν» την «ιδεολογική πραμάτεια» τους, για όσους θέλουν να κρύψουν την απροθυμία τους στις καινοτομίες και για την πολιτεία που βολεύεται με την έλλειψη μακρόπνοου σχεδιασμού και των αναπόφευκτων τριβών που θα προκαλέσει. Αλλά θα εξακολουθούν να είναι χαμένοι οι μαθητές, οι νέες γενιές που βλέπουν τα «τρένα» της προόδου να περνούν χωρίς να σταματούν και όσοι εκπαιδευτικοί «διψούν» να εμπλουτίσουν το παιδαγωγικό τους «οπλοστάσιο» αφουγκραζόμενοι με αγωνία τις νέες προκλήσεις που διαρκώς πολλαπλασιάζονται.