«Καλόν μεν είναι την τυρρανίδα χωρίον, ουκ έχειν δ’ απόβασιν»
(Πλούταρχος, Η τυραννία είναι με μία καλή οχυρή θέση, αλλά δεν έχει έξοδο)
Η παραπάνω θέση του Σόλωνα ισχύει απόλυτα και για τον πόλεμο, αν την λέξη «τυραννίδα» την αντικαταστήσουμε με τον όρο «πόλεμος». Η πρώτη επέτειος του Ουκρανικού πολέμου (24/02/2022 – 24/02/2023) επιβεβαιώνει με τον πιο δραματικό τρόπο τόσο τις πολύπλευρες συνέπειές του όσο και τα αδιέξοδά του. Κανείς δεν μπορεί να προβλέψει τον τρόπο με τον οποίο θα αρχίσουν οι διαδικασίες για τον τερματισμό αυτού του πολέμου που διέψευσε όλους τόσο για την έναρξή του όσο και για την διάρκειά του.
Οι διαψεύσεις
Πρώτιστη διάψευση, όχι κατ’ ανάγκην και αξιολογικά, είναι αυτή της έναρξης του πολέμου (χρόνο και τόπος). Ένας πόλεμος στην καρδιά της Ευρώπης μεταξύ δύο ομόθρησκων κρατών και πρώην βασικών (γεωγραφικά και πληθυσμιακά) τμημάτων της Σοβιετικής Ένωσης διέψευσε την θεωρία του Χάντινγκτον, όπως αυτή αναπτύχθηκε στο βιβλίο του «Σύγκρουση Πολιτισμών». Σύμφωνα με αυτήν την θεωρία ο Χάντινγκτον πίστευε πως στο μέλλον ο πόλεμος δεν θα διεξάγεται μεταξύ κρατών αλλά μεταξύ πολιτισμών (χριστιανισμός vs μουσουλμανισμός).
Η δεύτερη διάψευση σχετίζεται με τη διάρκεια του Ουκρανικού πολέμου. Διεθνολόγοι και έγκυροι αναλυτές είχαν υποστηρίξει πως αυτός ο πόλεμος θα είχε μικρή διάρκεια. Ένα χρόνο μετά κι ενώ ο πόλεμος συνεχίζεται χωρίς ίχνος προοπτικής τερματισμού, οι ειδικοί αναθεωρούν τις προβλέψεις τους και μιλούν για έναν απρόσμενα μακροχρόνιο πόλεμο.
Με την έναρξη του πολέμου όλοι σχεδόν είχαν προβλέψει την άνετη επικράτηση της Ρωσίας και την ολοκληρωτική παράδοση της Ουκρανίας. Τα φερέφωνα της Ρωσίας είχαν προεξοφλήσει την κατάληψη του Κιέβου σε λίγες μέρες, την ανατροπή του ηθοποιού Ζελένσκι και την τοποθέτηση ενός άλλου ηγέτη – αχυράνθρωπου του Κρεμλίνου. Οι ίδιοι αναλυτές πίστευαν πως οι Δυτικοί μπροστά στην ολοκληρωτική επικράτηση της Ρωσίας θα συμβιβάζονταν με τη νέα πραγματικότητα και θα έδιναν συγχωροχάρτι στον Πούτιν. Τίποτα από όλα αυτά δεν επαληθεύτηκε.
Πλήρης, επίσης, ήταν και η διάψευση τόσο των Ρώσων όσο και των Δυτικών αναλυτών σχετικά με την αμυντική ικανότητα και την αποφασιστικότητα των Ουκρανών. Υποτίμησαν λανθασμένα τον ηρωισμό τους και το ελεύθερο φρόνημά τους. Υποτίμησαν αδικαιολόγητα το εθνικό φρόνημα των Ουκρανών και το πάθος τους για εθνική ανεξαρτησία και αυτοδιάθεση και όχι ως εδαφικό και πληθυσμιακό παρακολούθημα των Ρώσων εισβολέων.
Στον κύκλο των διαψεύσεων ανήκει και η αναποτελεσματικότητα των μέτρων των Δυτικών εναντίον της Ρωσίας. Ίσως είχαν εκτιμήσει οι Δυτικοί πως τα μέτρα εναντίον των Ρώσων θα γονάτιζαν τη ρωσική οικονομία και θα προκαλούνταν κοινωνικές αναταράξεις στο κοινωνικό σύνολο. Ωστόσο και οι Ρώσοι διαψεύστηκαν στις εκτιμήσεις τους πως η διακοπή του φυσικού αερίου προς την Δύση θα πυροδοτούσε κοινωνικές και πολιτικές αναταράξεις. Η Ρωσία είχε επενδύσει πολλά στον στρατηγό χειμώνα.
Το επιχείρημα της ολισθηρής πλαγιάς
Οι παραπάνω διαψεύσεις, που δεν είναι και οι μοναδικές, καθιστούν θολό το τοπίο για τον τρόπο ανάληψης πρωτοβουλιών για τον τερματισμό του πολέμου. Η πρώτη επέτειος του πολέμου προκαλεί προβληματισμό τόσο στα Ρωσικά σχέδια όσο και στην ακολουθητέα στάση – τακτική της Δύσης (ΗΠΑ – Ε.Ε.). Πολλοί υποκρίνονται πως η αποστολή τανκς στην Ουκρανία ή και αεροπλάνων – αν αποφασιστεί – ίσως να αλλάξει τα δεδομένα των πολεμικών επιχειρήσεων. Δεν λείπουν, βέβαια, και οι εκτιμήσεις μιας επικίνδυνης τροπής του πολέμου με την έμμεση εμπλοκή της Δύσης στον πόλεμο.
Ο φόβος ενός τυχαίου πολεμικού συμβάντος – ατυχήματος μπορεί να προκαλέσει αλυσιδωτές και απρόσμενες συνέπειες στο μέτωπο του πολέμου με ό,τι αυτό συνεπάγεται για την παγκόσμια ειρήνη. Το «επιχείρημα της ολισθηρής πλαγιάς» βρίσκει απόλυτη εφαρμογή στον Ουκρανικό πόλεμο, αφού η μία συνέπεια ενεργοποιεί το μηχανισμό μιας άλλης – ίσως απρόσμενης και επικίνδυνης. Η Ρωσία, λόγου χάριν, εισέβαλε στη Ουκρανία για να αποτρέψει την επέκταση του ΝΑΤΟ προς ανατολάς. Ωστόσο, αυτή η εισβολή προκάλεσε την επέκταση του ΝΑΤΟ με την αίτηση – ένταξη δύο άλλων χωρών, της Σουηδίας και της Φιλανδίας.
Στις παραδοξότητες αυτού του πολέμου – και πάντα σύμφωνα με το επιχείρημα της ολισθηρής πλαγιάς – ανήκει και η μεγάλη αύξηση ζήτησης και παραγωγής διαφόρων όπλων από τις στρατιωτικές βιομηχανίες της Δύσης. Να που ο εχθρός (Πούτιν) – άθελά του βέβαια – συμβάλλει στα υπερκέρδη των πολεμικών βιομηχανιών. Ίσως κάποιοι ευφάνταστοι συνωμοσιολόγοι να πουν πως ο πόλεμος αυτός ήταν συμφωνημένος από τις ΗΠΑ και Ρωσία για να αποκομίσουν οφέλη σε διαφορετικό η καθεμία επίπεδο (οικονομικά, εδαφικά…).
Οι προϋποθέσεις ειρήνης
Εν τω μεταξύ το μεγάλο και επείγον ζητούμενο είναι η ανάληψη πρωτοβουλιών για το τέλος του πολέμου. Από ποιον θα ξεκινήσουν οι διαδικασίες κάποιων συνομιλιών μεταξύ των εμπολέμων; Ο ΟΗΕ φαίνεται να απέχει από κάθε διαδικασία. Οι ουδέτερες χώρες ή είναι ασθενείς ή αποφεύγουν να εμπλακούν. Ο τρίτος πόλος, η Κίνα, τηρεί μία στάση αναμονής προσδοκώντας οφέλη από την συνέχεια του πολέμου (στρατιωτική και οικονομική εξάπλωση της Ρωσίας/ οικονομική δυσπραγία της Δύσης).
Ωστόσο, και με βάση τα δεδομένα προηγούμενων πολέμων στην περιοχή δύο στοιχεία είναι αναμφισβήτητα. Η Ρωσία δεν πρόκειται να σταματήσει τον πόλεμο αν δεν πάρει κάτι σημαντικό (προσάρτηση εδαφών). Από την άλλη πλευρά, η ηγεσία της Ουκρανίας είναι δύσκολο να υπογράψει την παραχώρηση των εδαφών στην Ρωσία. Οι υποχωρήσεις και των δύο χωρών είναι δύσκολο να καταγραφούν τώρα καθώς οι μάχες συνεχίζονται με την ολοένα και μεγαλύτερη εμπλοκή της Δύσης στον πόλεμο αυτό.
Η Ρωσία προσβλέπει και προσδοκά την εξάντληση των Ουκρανών και την κούραση των Δυτικών. Η Ουκρανία επενδύει σε κάποιες στρατιωτικές νίκες στο πεδίο των μαχών προσπαθώντας να αποδομήσει τον μύθο της αήττητης Ρωσίας. Η Ουκρανία πάλι ελπίζει σε κάποια πολιτική ή κοινωνική αναταραχή στο εσωτερικό της Ρωσίας εξαιτίας του μεγάλου χρόνου του πολέμου που διέψευσε τα αρχικά σχέδια των στρατιωτικών όσο και του Πούτιν.
Μία τυχόν ολοκληρωτική ήττα των Ουκρανών θα αυξήσει τον φόβο των γειτονικών κρατών (Πολωνία, Βαλτικές χώρες) αλλά και της Δύσης, που δεν αντέδρασε όταν έπρεπε με την προσάρτηση της Κριμαίας. Μία ταπεινωτική ήττα της Ρωσίας πέραν των γεωγραφικών κλυδωνισμών που θα προκαλέσει, θα ανατρέψει και τις παγκόσμιες ισορροπίες.
Εν τω μεταξύ η επίσκεψη του Μπάιντεν στην Ουκρανία και η αποχώρηση της Ρωσίας από την συμφωνία New Start (έλεγχος πυρηνικών όπλων) αυξάνουν την ένταση και τις εκατέρωθεν απειλές.
Ζητείται, λοιπόν, μία ασφαλής διευθέτηση αυτού του ακατανόητου πολέμου που επωάζει τον κίνδυνο ενός απευκταίου Γ΄ παγκόσμιου πολέμου. Οι Μακιαβέλι και Όργουελ το είχαν επισημάνει από παλιά:
“Ο πόλεμος αρχίζει όταν θέλεις, αλλά δεν τελειώνει όταν θέλεις “
“ Ο πιο σίγουρος τρόπος να τελειώσει ένας πόλεμος είναι να ηττηθείς” .
* Χρήσιμο Βιβλίο: Ηλία Γιαννακόπουλου, «Ουκρανικός Πόλεμος» (Εκδόσεις Γραφή).
