«Η εξουσία ασκείται με τις ιδέες. Άρα με τη γλώσσα, με τις λέξεις»
Η πολιτική ζωή των ημερών μας ανέδειξε το ρόλο των λέξεων, όχι μόνο ως μέσου επικοινωνίας αλλά και ως μέσο άσκησης της εξουσίας, σε όλες τις αποχρώσεις της (πολιτική, ιδεολογική, κοινωνική…). Κι αυτό γιατί με τη βοήθεια των λέξεων ο άνθρωπος άλλοτε ωραιοποιεί την πραγματικότητα και άλλοτε με άλλες λέξεις – σημασιολογικά συγγενείς – σκιάζει την ίδια την πραγματικότητα, με αποτέλεσμα αυτή να μη γίνεται αντιληπτή από τους πολίτες. Βέβαια οι λέξεις εφευρέθηκαν και υπάρχουν για να αποτυπώνουν και να περιγράφουν με νοηματική καθαρότητα όλες τις πτυχές (το βάθος και το πλάτος) της αντικειμενικής πραγματικότητας. Ωστόσο, αυτός ο κανόνας παραβιάζεται και οι λέξεις παραποιούν και διαστρεβλώνουν την ουσία της πραγματικότητας.
Αυτή η λειτουργία των λέξεων δεν αναιρεί μόνο τα βασικά αξιώματα της γλωσσολογίας αλλά συνοδεύεται κι από αρνητικά φαινόμενα τόσο στο επίπεδο της σκέψης όσο και στο επίπεδο της επικοινωνίας και της ηθικής – αξιών. Οι βασικές θέσεις που διατυπώθηκαν από τους αρχαίους Έλληνες σχετικά με τη σχέση Γλώσσας – σκέψης και πραγματικότητας «Το γαρ αυτό νοείν εστίν και είναι» και «Χρη το λέγειν τε νοείν τ’ εόν έμμεναι», (Αυτό για το οποίο μπορεί κανείς να μιλάει και να σκέφτεται πρέπει να υπάρχει) τείνουν να ανατραπούν στις μέρες μας, εις βάρος βέβαια της αλήθειας και της δυνατότητας των πολιτών να ερμηνεύουν ορθολογικά την πραγματικότητα.
Όταν, λοιπόν, οι λέξεις αδυνατούν(;) να αποδώσουν με πιστότητα την ουσία της πραγματικότητας, τότε η ευθύνη δεν βαραίνει ούτε τις λέξεις ούτε την πραγματικότητα. Αν συνέβαινε αυτό μπορούμε εύκολα να βρούμε άλλες λέξεις, όχι όμως και να αλλάξουμε την πραγματικότητα, γιατί αυτή υφίσταται αφ’ εαυτής ανεξάρτητα από τις λέξεις, το χρήστη και τον τρόπο χρήσης. Άρα η ευθύνη ανιχνεύεται στο χρήστη που συνειδητά «αλλάζοντας τη σημασία των λέξεων» προσπαθεί να αιτιολογήσει πράξεις και συμπεριφορές μη συμβατές με την αλήθεια και την πολιτική ηθική. Απόρροια της καταχρηστικής χρήσης της σημασίας των λέξεων η προπαγάνδα, η παραπληροφόρηση και η ιδεολογική χειραγώγηση των μαζών. Κι αυτό γιατί οι λέξεις λειτουργούν ως ισχυρό ναρκωτικό στη συνείδηση του ατόμου. «Οι λέξεις είναι το ισχυρότερο ναρκωτικό που χρησιμοποίησε ο άνθρωπος» (Κίπλινγκ).
Όργανο προπαγάνδας
Οι παραπάνω διαπιστώσεις εύκολα οδηγούν σε κάποιες άλλες επισημάνσεις για τον πρωταγωνιστικό ρόλο της γλώσσας – λέξεων στη ζωή των ανθρώπων και στον πολιτισμό του. Ιστορικά, δηλαδή, ο άνθρωπος χαρακτηρίζεται από μία τάση να επιβάλει τη δύναμή του στους συνανθρώπους του. Προς πραγμάτωση αυτού του στόχου χρησιμοποιεί δυο παραδοσιακά όπλα. Τη Βία και τη Γλώσσα – Λέξεις. Η πρώτη στο βαθμό που είναι εμφανής προκαλεί την αντίδραση του θύματος. Η δύναμη, όμως, της γλώσσας – λέξεων είναι αφανής, άρα και πιο επικίνδυνη. Το στοιχείο αυτό διαπιστώνεται καθημερινά σε ποικίλους τομείς της πολιτικής και κοινωνικής ζωής.
Η γλώσσα – λέξεις μαγνητίζουν, υπνωτίζουν και παραπληροφορούν. Καθίστανται όργανα προπαγάνδας, λαϊκισμού και χειραγώγησης του πλήθους. Αυτή η «αυτοκρατορική» δύναμη των λέξεων κυβερνά ανθρώπους, αφιονίζει τις μάζες, προκαλεί επαναστάσεις και παρασύρει άτομα και λαούς σε μισαλλόδοξους και επικίνδυνους φανατισμούς. Οι λέξεις, δηλαδή, είναι σωτήριες αλλά και καταστροφικές, απατηλές αλλά και «κάστρα αλήθειας» και φωτεινοί σηματοδότες. Αυτός που γνωρίζει τη δύναμη των λέξεων «Αρχή σοφίας η των ονομάτων επίσκεψις» (Αντισθένης) μπορεί να τις αλλοιώσει στο νοηματικό τους πυρήνα και μέσα από αυτή να υπνωτίσει μια κοινωνία, να την εξουσιάσει και να οδηγήσει στον εκφυλισμό των αξιών της «Ο εκφυλισμός των αξιών ξεκινά πάντα από τη διαστρέβλωση της γλώσσας» (Άμος Οζ).
Οι διδαχές του Κουμφούκιου
Γνωστό, επίσης, είναι πως οι λέξεις χαρίζουν στον πομπό μια δυνατότητα άσκησης εξουσίας. Κι αυτό γιατί η εξουσία ασκείται με τη βοήθεια των ιδεών που εκφράζονται και μορφοποιούνται με την αρωγή των λέξεων. Άρα η «εξουσία ασκείται με τις λέξεις». Επιπρόσθετα η δύναμη των λέξεων δημιουργεί μύθους, θερμαίνει τη δοκησισοφία των νάρκισσων και ενισχύει τις πλάνες του πλήθους. Στην πολιτική ιστορία της ανθρωπότητας πολλοί (βασιλείς, αυτοκράτορες, πολιτικοί ηγέτες…) θεμελίωσαν και άσκησαν την εξουσία τους μέσα από τη χρήση των κατάλληλων λέξεων. Λέξεις που προκαλούσαν σύγχυση στους πολίτες και ακύρωναν τους κώδικες ερμηνείας της πραγματικότητας. Έτσι διαμορφώνονταν πολίτες – υπήκοοι κα ευεπίφοροι σε κάθε μορφής πολιτική χειραγώγηση.
Κάποτε ένας μαθητής ρώτησε τον Κομφούκιο τι θεωρεί ουσιαστικό για να είναι κάποιος καλός κυβερνήτης. Αυτός τότε του απάντησε: «Αυτό που χρειάζεται κατ’ αρχήν είναι να βάλει σε τάξη τα ονόματα και τις λέξεις». «Μα – απάντησε ο μαθητής – δεν ήταν αυτή η ερώτηση». «Πόσο αμόρφωτος είσαι!» συνέχισε ο Κομφούκιος: «Ένας άνθρωπος με ανώτερο πνεύμα, όταν δεν γνωρίζει, σωπαίνει. Αν τα ονόματα και οι λέξεις δεν είναι σωστά, η γλώσσα δεν συμφωνεί με την αλήθεια των πραγμάτων. Αν η γλώσσα δεν συμφωνεί με την αλήθεια των πραγμάτων, δεν μπορεί κανείς να αντιμετωπίσει τις υποθέσεις με τον κατάλληλο τρόπο. Αν δεν μπορεί κανείς να αντιμετωπίσει τις υποθέσεις με τον κατάλληλο τρόπο, οι καλοί τρόποι και η μουσική δεν θα μπορέσουν να αναπτυχθούν. Όταν οι καλοί τρόποι και η μουσική δεν μπορούν να αναπτυχθούν, οι τιμωρίες δεν θα αποδίδονται δίκαια. Όταν οι τιμωρίες δεν αποδίδονται δίκαια, οι λαοί δεν μπορούν να κινήσουν ούτε τα χέρια ούτε τα πόδια τους. Κατά συνέπεια, ένας άνθρωπος με ανώτερο πνεύμα εκτιμά ότι είναι αναγκαίο να χρησιμοποιεί ορθά τις λέξεις που μεταχειρίζεται για να μιλά και επίσης, να εκφράζει συνειδητά τα όσα λέει. Αυτό που απαιτεί ο άνθρωπος με ανώτερο πνεύμα είναι να μην υπάρχει τίποτα το λανθασμένο στο λόγο του».
Διαχείριση εγκεφάλων
Στην εποχή μας, λοιπόν, όταν η δημοκρατία εξακολουθεί να λειτουργεί – έστω και με τις ατέλειές της – οι απόψεις και οι διδαχές του Κομφούκιου είναι αναγκαίες και χρήσιμες όχι μόνο για τους ταγούς της εξουσίας ή για τα «ανώτερα πνεύματα», αλλά και για όλους όσοι εκφέρουν δημόσια λόγο. Γιατί στην πολιτική ζωή κάθε διαφωνία, αμφισβήτηση ή συναίνεση είναι γλωσσικά δομημένες και χρειάζονται τις αντίστοιχες έννοιες – λέξεις για να αποδώσουν με ακρίβεια τον πυρήνα των θέσεων. Διαφορετικά η πολιτική και η δημοκρατία εκφυλίζονται σε μια διαδικασία διαχείρισης των «εγκεφάλων» των πολιτών και όχι σε τεχνική επίλυσης και εξισορρόπησης αντιτιθέμενων συμφερόντων. Επομένως πολιτική, Δημοκρατία και Λέξεις βαδίζουν παράλληλα, αλληλεπιδρούν και αλληλονοηματοδοτούνται. Η ποιότητα του ενός διαμορφώνει και την πολιτική του άλλου.
Ο Χάξλεϋ διακήρυξε πως «Χάρη στις λέξεις μπορέσαμε να υψωθούμε πάνω απ’ τα κτήνη». Η γλώσσα και οι λέξεις αποτελούν την πατρίδα μας και το προσωπικό μας θησαυροφυλάκιο. Χρέος μας να διαφυλάξουμε το γλωσσικό μας πλούτο από τα διαβρωτικά στοιχεία των πολιτικών σκοπιμοτήτων. Γιατί οι λέξεις φωτίζουν, απελευθερώνουν και αναζωογονούν ή και συσκοτίζουν, υποδουλώνουν και νεκρώνουν την αλήθεια. Εμείς ως πολιτική κοινότητα κρατάμε τη θετική πλευρά των λέξεων για να μη λησμονήσουμε πως «χάρη στις λέξεις πέφτουμε στο επίπεδο των δαιμόνων».
ΗΛΙΑΣ ΓΙΑΝΝΑΚΟΠΟΥΛΟΣ
ΦΙΛΟΛΟΓΟΣ
Author: admins
