Έφυγε το καλοκαίρι; Τελείωσαν οι διακοπές; Μπήκαμε πρόωρα στο Φθινόπωρο; Τελικά επιβεβαιώνεται η λαϊκή ρήση «…κι από Αύγουστο Χειμώνα»;
Οι πολλές βροχές και οι κεραυνοί φαίνεται να επικυρώνουν ή να απαντούν στα παραπάνω ερωτήματα, αλλά θέτουν κι ένα βασανιστικό ερώτημα, αν ακόμη ως πολιτισμός είμαστε δημιουργήματα των δυνάμεων της Φύσης.
Αυτές τις μέρες όλοι υποψιάζονται πως η συμφωνία ανάμεσα στην Δήμητρα και στον Πλούτωνα ακυρώθηκε και η Περσεφόνη βιάζεται να επιστρέψει στον κάτω κόσμο. Καλός ο μύθος των αρχαίων Ελλήνων, αλλά είναι αρκετός να ερμηνεύσει το φαινόμενο αυτό ή πρέπει να αναζητήσουμε την αιτία στην ανθρώπινη αβελτηρία για το περιβάλλον; Μήπως η ανθρώπινη οίηση και η απρονοησία είναι αυτές που έχουν αχρηστεύσει την ισορροπία που πρόβλεψε η συμφωνία των δύο θεών;
Οι πολλοί κεραυνοί (50.000!) και οι πολλές καταστροφές στρέφουν την συζήτηση στην δύναμη των φυσικών δυνάμεων και ιδιαίτερα στο ΠΥΡ που το εκπροσωπεί ο κεραυνός.
Πρώτος ο σκοτεινός φιλόσοφος, ο εφέσιος Ηράκλειτος, διακήρυξε με απόλυτη καθαρότητα πως ο κυβερνήτης όλων είναι ο κεραυνός, υπονοώντας την δύναμη της Φωτιάς.
«Τα δε πάντα οιακίζει κεραυνός»
Το «αείζωον πυρ»
Ο φιλόσοφος, δηλαδή, θεωρεί πως το «αείζωον πυρ» κυβερνά (οιακίζει) τα πάντα χωρίς εξαιρέσεις πραγματώνοντας έτσι την ισορροπία και την αρμονία του σύμπαντος μέσα από την ενότητα των αντιθέτων. Πιστεύει πως το πυρ συνέχει τα πάντα και συνιστά την δημιουργική δύναμη του κόσμου.
Όλα, λοιπόν, κινούνται, ορίζονται και κατευθύνονται από το πυρ (κεραυνό) που ως «ζωοποιός δύναμις» διαμορφώνει το πλαίσιο και τις συνθήκες μέσα στις οποίες νοηματοδοτείται και αναπτύσσεται η ζωή. Το πυρ, δηλαδή, συνιστά την αρχέγονη κοσμοποιό δύναμη του σύμπαντος που καταστρέφει, διαλύει, γεννά, αναμορφώνει και δημιουργεί.
Ο κεραυνός με την δύναμή του επιβάλλει την αρμονία των αντιθέτων που υπόγεια διατρέχει την λειτουργία του σύμπαντος. Η αρμονία των αντιθέτων, η γνωστή «Παλίντονος Αρμονία», αναδεικνύει την αξία της σύνθεσης των διαφορετικών και απορρίπτει την «ευτυχία» και τον πολιτισμό των ομοιοτήτων.
Ο κεραυνός με την δύναμή του προκαλεί μεταβολές και αλλαγές που σε πρώτη φάση μπορεί να προκαλούν μια ανισορροπία, αλλά στο τέλος επιβάλλουν την αρμονία. Στην δύναμη του κεραυνού συμπυκνώνεται όλη η φιλοσοφία του Ηράκλειτου που εκφράζεται με την θεωρία του για την συνεχή αλλαγή (τα πάντα ρει) και την ενότητα των αντιθέτων (παλίντροπος αρμονία). Οι δύο αυτές θεωρίες αποτέλεσαν το υπόβαθρο της Εγελιανής διαλεκτικής.
Φυσικά ο Ηράκλειτος δεν ταυτίζει τον κεραυνό με τον Δία, ως απόλυτο κυρίαρχο. Δεν βλέπει στον κεραυνό και στο πυρ μία εξωγενή και θεϊκή δύναμη. Όσοι βλέπουν κάτι θεϊκό στον κεραυνό, ερμηνεύουν λάθος τον Ηράκλειτο. Ο εφέσιος φιλόσοφος έπλασε την δική του κοσμοθεωρία (υλοζωιστής) απορρίπτοντας τους μύθους του Ομήρου και τον ιδεαλισμό πολλών. Πίστευε, όπως εξάλλου οι περισσότεροι προσωκρατικοί φιλόσοφοι, πως η αρχή του κόσμου βρίσκεται σε κάποιο υλικό στοιχείο που εμπεριέχει ζωή.
Καταστροφή και δημιουργία
Κάθε κεραυνός φέρνει μαζί του την καταστροφή και την δημιουργία. Την διάλυση του παλιού και τον ερχομό του νέου. Ένας κύκλος κλείνει κι ένας άλλος ανοίγει. Η αέναος ροή και η ποθητή αρμονία. Η δύναμή του να μην μάς φοβίζει, αλλά ούτε και να τον ξορκίζουμε ως κάτι κακό. Ο κεραυνός είναι σημάδι πως η Φύση αναζητά μία νέα ισορροπία.
Την κοσμοποιό δύναμη του πυρός – κεραυνού δεν μπορούμε να την αξιολογήσουμε με τα ανθρώπινα μέτρα. Οι βίαιες εκρήξεις των συμπαντικών δυνάμεων ήταν αυτές που έδωσαν την σημερινή μορφή στον πλανήτη μας αλλά και στο σύμπαν (σεισμοί, ηφαίστεια, κύματα…). Κανείς δεν διανοήθηκε να ψέξει την Φύση για τις καταστροφές που επήλθαν από την λειτουργία κάποιων φυσικών δυνάμεων. Η καταστροφή κάποιων πολιτισμών και τα ανθρώπινα θύματα δεν προσμετρώνται ως στοιχεία καταστροφικά ή εκδικητικά της φύσης. Η φύση προειδοποιεί, δεν εκδικείται.
Στην Φύση συμβαίνουν όλα «κατά το εικός και αναγκαίον», χωρίς να λαμβάνεται υπόψη η ανθρώπινη κανονικότητα. Η Φύση αγνοεί ή αδιαφορεί για την ανθρώπινη γνώση, ηθική και κανονικότητα. Το τυχαίο, το απροσδιόριστο και το αβέβαιον συγκροτούν το πλαίσιο λειτουργίας της όπως με σαφήνεια διακήρυξε και ο Χάιζενμπεργκ που αποδόμησε την αρχή της αιτιοκρατίας.
Το χρέος
Στην εποχή μας και στον πολιτισμό μας που ψελλίζουν την μετριότητα, την κανονικότητα και τον φόβο πρέπει να αντιτάξουμε την ορμή και την δύναμη του κεραυνού. Οι αλλαγές που απαιτούνται προϋποθέτουν την εκρηκτικότητα, την βιαιότητα και το απροσμέτρητον του κεραυνού ως κοσμοποιού δύναμης. Η πρόοδος και η αλλαγή δεν μπορούν να χωρέσουν στα παλιά σχήματα και στους συμβιβασμούς του παρελθόντος. Μόνον οι βίαιες ανατροπές και οι ριζικοί μετασχηματισμοί επωάζουν το καινούργιο που μπορεί να προκαλέσει θρήνους και αδικίες, αλλά θα δώσει μία νέα πνοή στην δημιουργία και στον πολιτισμό. Αυτό διδάσκει η φύση αιώνες τώρα. Ή αποδέχεσαι την «λογική» της και προχωράς με το ανάλογο τίμημα ή κακοφορμίζεις στην μετριότητα μέχρι που ένα μεγάλο κύμα ή ένας σφοδρός σεισμός ή ένας ανελέητος κεραυνός θα τα σαρώσει όλα. Κι αυτό γιατί η «Φύσις κρύπτεσθαι Φιλεί».
Πρέπει ως ανθρωπότητα να διακινδυνεύσουμε πολλά και να μην εφησυχάζουμε ούτε να αρκούμαστε στην θανατερή νηνεμία της γαλήνιας θάλασσας. Αυτό είναι μια παγίδα της θεοποίησης και εξιδανίκευση της κανονικότητας. Η ζωή και η ιστορία της γράφεται με την ορμή και την δύναμη του κάθε κεραυνού.
Αλλά και σε ατομικό επίπεδο χρειαζόμαστε την ζωογόνο φλόγα του κεραυνού για να υπερβούμε τις φοβίες και τις αδυναμίες μας και να απλωθούμε ανοικτοί στο απρόσμενο και το αναπάντεχο. Οι συμβατικότητες που μάς χαλιναγωγούν μόνο με την ορμή του «κεραυνού» μπορούν να μάς βοηθήσουν να νιώσουμε δυνατοί και δημιουργοί της ιστορίας μας. Ο λόγος του Νίτσε, του θεωρητικού της δύναμης, είναι πάντα επίκαιρος και ηχεί ως σάλπισμα και παιάνας της εσωτερικής μας μεταμόρφωσης.
«Παρατηρούμε και περιμένουμε μέσα μας από το σκοτεινό νέφος, που λέγεται άνθρωπος, να γεννηθεί κάποτε ο Κεραυνός, που θα είναι ο Υπεράνθρωπος»
Επιμύθιον
Την Φύση και τους νόμους της μπορείς να την ερμηνεύσεις, να την κάνεις κομμάτι της γνώσης σου (επιστήμη) ή και να την προβλέψεις, αλλά δεν μπορείς με τίποτα να την αλλάξεις στις βασικές δομές της λειτουργίας της. Κάθε ανυπακοή στους νόμους της τιμωρείται. Η κλιματική αλλαγή συνιστά το πρώτο δείγμα αυτοκαταστροφής και αυτομαστιγώματος του ανθρώπινου είδους.
Γι’ αυτό, λοιπόν, η αποδοχή και η υποταγή στους νόμους της φύσης (σεισμοί, θύελλες, κεραυνός…) συνιστά το πρώτο βήμα της ελευθερίας μας και της βούλησής μας για δύναμη και εσωτερική διαμόρφωση ,όσο κι αν αυτό συνιστά οξύμωρο(αναγκαιότητα # Ελευθερία).. Κι αυτό γιατί η φωτιά ως ζωοποιό στοιχείο είναι χρεία και κορεσμός. Όταν έλθει η φωτιά – κεραυνός θα κρίνει και θα καταλάβει τα πάντα.
«Το γαρ πυρ χρησμοσύνη και κόρος. Πάντα γαρ το πυρ επελθόν κρίνει και καταλήψεται».(Ηράκλειτος)
Χρήσιμο κείμενο: Ηλία Γιαννακόπουλου «Αείζωον Πυρ», στο βιβλίο «ΙΔΕΟπολις» (Εκδόσεις Λιβάνη) και στο blog ΙΔΕΟπολις.
ΙΔΕΟπολις
https://iliasgiannakopoulos.blogspot.com
ΗΛΙΑ ΓΙΑΝΝΑΚΟΠΟΥΛΟΥ
ΦΙΛΟΛΟΓΟΥ
